Van Indië tot Indonesië
Verhalen over Indië roepen nog altijd vragen op. Waarom kregen de herenigde families na
de oorlog hun eigen huis niet terug? Hebben de KNIL-soldaten en ambtenaren nu wel of
niet hun achterstallige salaris uit de bezettingsjaren uitbetaald gekregen? En wie zat er
achter het geweld tegen de Indische Nederlanders en Chinezen tijdens de bersiap-periode,
vlak na de oorlog?
DOOR ELS BOGAERTS EN MARIJE PLOMP
De gevolgen van
dekolonisatie voor
de gewone man
Naar aanleiding van dergelijke vragen ontwikkelde het Nederlands
Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) in opdracht van het minis
terie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) het onderzoekspro
gramma Van Indië tot Indonesië. Dit onderzoeksprogramma zou nieuwe
inzichten verschaffen in de gevolgen van oorlog, revolutie en dekolonisa
tie voor de verschillende bevolkingsgroepen in de Indonesische archipel
van de jaren dertig tot de jaren zestig van de twintigste eeuw.
Nieuwe aanpak
Nadruk werd gelegd op een 'brede' benadering - in tijd, plaats en naar
bevolkingsgroep. Onderzoek naar ontwikkelingen gedurende een lange
periode - 1930 tot 1960 - in verschillende Indonesische steden, maakte
veranderingen die langzaam optraden en continuïteiten die eerder over
het hoofd waren gezien duidelijk zichtbaar.
De onderzoekers ontdekten nieuwe bronnen waarmee ze lacunes in
de geschiedschrijving aanvulden en bestudeerden de verzamelde data
vanuit nieuwe perspectieven. Ze maakten gebruik van interviews, brie
ven, dagboeken, kranten en tijdschriften, unieke foto's en filmmateriaal,
en binnen- en buitenlandse archieven.
Nieuwe thema's
De 'Grote Geschiedenis' van een land beschrijft de politieke geschiede
nis van de leidende elite. Maar wat betekenden de Japanse bezetting en
de overgang van Nederlands-Indië naar Indonesië voor de mensen die
het land bewoonden? Veranderden hun levens net zo ingrijpend als het
politieke beeld? De onderzoekers richtten hun aandacht op de gevolgen
van de dekolonisatie voor het dagelijks leven van de gewone man in de
stad, Indonesisch, Chinees, Indo of totok, op verlies en crisis, maar ook
op nieuwe kansen en verwachtingen.
34 moesson
Achterstallige salarissen en oorlogsschade
Vanuit de Indische gemeenschap werd vooral uitgekeken naar de uit
komsten van de twee onderzoeken naar backpay - de niet-uitbetaalde,
achterstallige salarissen van ambtenaren in dienst van het gouver
nement - en oorlogsschade en rechtsherstel. In 2005 verscheen Hans
Meijers Indische rekening waarin de auteur tot de conclusie komt dat
de afhandeling van deze financiële erfenis van de oorlog 'halfslachtig'
was en 'slechts de illusie [schiep] dat alles naar behoren was afgehan
deld'. Een jaar later schreef Peter Keppy in Sporen van vernieling dat
de toenmalige regering afzag van een regeling voor vergoeding van
geleden oorlogsschade. Men koos voor rehabilitatie: zij die berooid uit
Indië in Nederland aankwamen, zouden een bedrag ontvangen om hier
een nieuwe start te kunnen maken. Voor rechtsherstel - teruggave van
goederen aan de rechtmatige eigenaar van voor de oorlog - kwam er
wel een regeling, die helaas in de praktijk moeilijk uitvoerbaar bleek.
Veiligheid
Een belangrijke voorwaarde voor een veilige leefomgeving is de open
bare orde. Juist op dit vlak hebben de machtswisselingen in 1930-1960
een grote rol gespeeld: men ondervond bezetting, internering, bombar
dementen, roofovervallen en intimidatie aan den lijve. In The origins of
massacre in modern Indonesia: legal orders, states of mind and reservoirs
of violence, 1900-1965 beschrijft Robert Cribb de historische oorzaken
van geweldsuitbarstingen in Indonesië en trekt hij de lijn door naar
recentere golven van agressie. Belangrijk is dat dit boek de patstelling
tussen de twee meest gehoorde verklaringen voor geweldsuitbar
stingen in Indonesië opheft: de Indonesische cultuur is niet inherent
gewelddadig en geweld kan niet alleen worden toegeschreven aan
de jarenlange koloniale overheersing van het land. In plaats daarvan
Moesson #11 mei(1).indd 34
22-04-2008
