Bernard
Essers
(1892-1945)
uit de kunst
door Frans Leidelmeijer
Voor het merendeel van zijn leven
opgegroeid in Nederland, maar
geboren in Nederlands-Indië: Ber
nard Essers. Zijn Indische wortels
komen vooral tot uiting in zijn
grafische kunstwerken. East meets
West, of is het West meets East?
Frans Leidelmeijer
Bij zijn geboorte kreeg hij van zijn ouders
de naam Bernard, maar zelf gaf hij de
voorkeur aan Dee. Een koosnaam die
zijn baboe hem gaf en afgeleid was van
Adik, dat jongste zoon betekent. Hij werd
geboren in Kraksaan, een klein kust-
plaatsje op Oost-Java, waar zijn vader als
gouvernementsarts met vrouw en oudste
zoon vanuit Nederland naartoe gezonden
was. Zoals gebruikelijk in het vooroor
logse Indië, werden Hollandse en Indische
kinderen als ze jong waren, toevertrouwd
aan een baboe. Aan deze vrouw en aan
zijn geboorteland, waar hij met een kleine
onderbreking 6 jaar gewoond heeft, be
waarde hij goede herinneringen.
In Nederland werd hij kunstenaar; een gra
ficus bekend om zijn mooie houtgravures,
waarbij hij met een burijn (een graveer
ijzer) de voorstelling in een houten plank
sneed. Hierbij werden de delen die wit
moesten blijven weggehaald. Daarna werd
de plank met inkt ingerold om vervolgens
op papier gedrukt te worden. Het steken
in het hout was precisiewerk en vergde
veel concentratie en kracht.
Naast het vrije werk, ontwierp hij ook
bespreekt iedere maand een
kunstobject dat ontstaan is
uit Europese en Indische
kruisbestuiving.
T_ V
boekillustraties en omslagen voor boeken
en tijdschriften, zoals voor het toonaan
gevende kunsttijdschrift Wendingen.
Daarvan kende ik zijn werk, omdat dit
tijdschrift ook wel de spreekbuis van de
Amsterdamse School wordt genoemd.
Maar het ging meer tot mijn verbeelding
spreken toen ik wist dat hij de vader was
van mijn oud-collega bij Tussen Kunst en
Kitsch Trudy Laméris-Essers.
Bernard Essers vermengde in zijn werk
soms westerse en oosterse elementen, zoals
op de afgebeelde houtgravure 'Herfst, de
ploeger'. Eigentijdse recensenten zagen er
de 'verindisching' van een Hollands land
schap in. Dit door de op vulkanen gelijkende
duinen en de witte ossen die veel verwant
schap vertonen met karbouwen. Hierdoor
kreeg de prent een mysterieuze sfeer.
De invloed van de Indische kunstenaar Jan
Toorop die hij in 1917 ontmoette is ook in
zijn werk merkbaar, alsmede de invloed
van Japanse en Indo-Perzische prentkunst
en het werk van de Engelse Arts and Crafts
movement. Dat laatste is niet zo verwon
derlijk, want hij heeft zijn kunstopleiding in
Londen genoten. Dee Essers is nooit meer
in Indonesië teruggeweest. Maar toen ik
een paar jaar geleden een tentoonstelling
over het kunsttijdschrift Wendingen in het
Erasmushuis in Jakarta maakte, lagen er
ook de drie nummers waarvan hij de mooie
omslagen ontwierp in de vitrines. Op die
manier is hij dan toch nog op symbolische
wijze in zijn geboorteland teruggekeerd.
De tentoonstelling Een wereld in zwart
wit, grafiek en tekeningen van Bernard Es
sers is nog tot en met 21 september in het
Drents Museum in Assen te zien.
september 2008 19
Moesson #3 September.indd 19
27-08-2008 14:47:22
