DOOR GERARD TERMORSHUIZEN
FOTOGRAFIE ARCHIEF MOESSON
Een Indische krant kon slechts succes
hebben, als zij voldeed aan twee voor
waarden. Nieuws en voorlichting wilde de
lezer, vanzelfsprekend, maar tegelijkertijd
afleiding en amusement. Voor de bekende
Indische journalist Karel Wybrands waren
'leesbaar', 'gezellig', 'geestig' en 'amusant' de
kenmerken bij uitstek van een goed Indisch
nieuwsblad. Zijn de kranten in Nederland,
merkt hij vanuit Batavia op, 'onpersoonlijk en
van alle geest ontbloot, hier staat de leider
van een blad in contact met zijn lezers.' Dag
bladschrijvers in Nederland zijn 'vervelende,
saaie, politieke zeurkousen, zwart-gejaste
meelwormen.'
Spiegelgevecht
Men haakte in de kolonie naar verstrooiing als
compensatie voor de eenvormigheid van het
bestaan: naar een pittig geschreven satire of
een geestige column over de dingen van de
dag, naar een pakkend romanfeuilleton, een
spotprent, een gemene roddel, en vooral ook
naar een persoonlijk getinte polemiek van de
eigen hoofdredacteur met een collega. Dat
op de man spelen was een onafscheidelijk
E.F.E. Douwes Dekker naar
kenmerk van de Indische journalistiek. Kran
tenmensen zaten elkaar voortdurend op de
huid. Zakelijke verschillen van mening gaven
aanleiding tot twistgeschrijf dat gemakkelijk
kon leiden tot beledigingen, verdachtma
kingen en pesterijen. Het publiek vond het
prachtig, vooral als dit soort gepeperde kost
voorvloeide uit een getalenteerde pen. En er
bevond zich nogal wat schrijftalent onder de
journalisten in de kolonie!
Maar, hoe gek het ook moge klinken, een
zekere mate aan spielerei was aan dat soort
wederzijdse liefelijkheden niet vreemd.
Ook de lezers waren zich ervan bewust dat
zo'n polemiek het karakter had van een
26 Moesson
spiegelgevecht dat bedoeld was om hen te
plezieren. En zij wisten ook dat bepaalde
redacteuren die elkaar overdag publiekelijk
uitscholden 's avonds gezellig een glas met
elkaar dronken.
'Meta Mormel' in duplo
Voor journalisten én lezers was het spel vaak
van minstens evenveel belang als de knik
kers. Dit nu kan onmogelijk gezegd worden
van het gif dat in de vorm van een feuilleton
in 1912 werd afgevuurd op Klaydecke von
Ruhre, in werkelijkheid en voor iedereen in
Indië herkenbaar als E.F.E. Douwes Dekker.
Douwes Dekker, Indo-europeaan en achter
neef van Multatuli, die kort na 1910 de weg
insloeg van de politieke actie die een door
Indo-europeanen én Indonesiërs gedragen
'Indische beweging' tot doel had. Op 1 maart
1912 richtte hij in Bandoeng het dagblad De
Expres op, dat alle zich 'Indiërs' voelenden
opriep één front te vormen en zich voor te
bereiden op een onafhankelijk Indonesië.
Voor het eerst in Indië stelde een krant de
koloniale status-quo ter discussie. Het was
een gebeurtenis die een periode inluidde
van grote politieke en sociale spanningen.
Spanningen die gepaard gingen met een
felle lastercampagne tegen Douwes Dekker.
Dat gebeurde onder meer in de vorm van een
romanfeuilleton in het in Bandoeng uitge
geven en door Th.E. Stufkens geredigeerde
Moesson #7 Januari.indd 26
17-12-2008 17:19:45
