'Een publiek geheim is dat vele
moslimleiders zelf fervente rokers zijn'
TEKST FOTOGRAFI JAN LEPELTAK/ISTOCK
Bussen rijden razendsnel de terminal van Blok M in. Hun passagiers
staan met doodsverachting langs de verroeste hekken van het beton
nen busstation. Het is spitsuur in Jakarta. Honderden vermoeide
werknemers wachten op de urenlange busreis naar huis. Het enige
genot voor de vele wachtenden is hun kretek-sigaret. Indonesische
mannen lurken met vermoeide ogen stilletjes aan hun peukje.
Rokers zijn momenteel in de minderheid in de busterminal, sinds de
provinciale overheid een rookverbod heeft ingesteld op en rond het
terrein. Voor het betonnen platform heeft een sigarettenverkoper
een minuscuul kraampje, waar hij pakjes verkoopt. Djie Sam Soe voor
de ouderwetse kretek-roker: dikke kruidnagelsigaretten zonder filter.
Dan zijn er de dunnere Sempoerna-kreteks voor de jongere rokers
die van kretek houden. Jongemannen kiezen liever voor de stoere
Amerikaanse merken zoals Marlboro en Lucky Strike. De oude Suma-
traanse sigarettenverkoper verkoopt de pakjes voor circa elfduizend
roepia (tachtig eurocent) per stuk. Veel mannen in de busterminal
lijken zich weinig aan te trekken van het rookverbod in een land met
ruim honderdveertig miljoen rokers. Rokers zijn in de meerderheid in
Indonesië. En ze weten het.
Razzia tegen roken
Het begon met de strenge gouverneur Sutiyoso die in 2005 een rook
verbod instelde in openbare ruimten in Jakarta. De stiekeme roker
riskeert sindsdien straffen van zes miljoen roepia (420 euro) tot zes
maanden gevangenisstraf. De regels leken een papieren tijger, totdat
dit jaar nieuwe controles kwamen, onderdeel van een nieuwe cam
pagne tegen roken. Er kwamen straatcontroles in de grote steden.
Honderden politieagenten en geknuppelde stadswachten renden op
doordeweekse middagen openbare ruimtes met een rookverbod in,
om de illegale rokers in de boeien te slaan.
De poppen waren helemaal aan het dansen toen de oerconservatieve
Islamitische Raad van Schriftgeleerden, de Majelis Ulama Indonesia
(MUI), lucht kreeg van de protesten van Indonesische en internatio
nale gezondheidsorganisaties. Die laatste slaan al jaren de noodklok:
Indonesische mannen roken zich letterlijk dood. In 2005 meldde de
Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat bijna een kwart van de 1,4
miljoen sterfgevallen in Indonesië in dat jaar te wijten is aan ziektes
gerelateerd aan roken.
De romantiek rond de kretek-sigaret lijkt voorbij. De kretek-geur in
de dorpen op Java roept bij veel mensen nog zoete herinneringen op.
Maar zo nostalgisch zijn deze sigaretten helemaal niet, waarschuwen
gezondheidsorganisaties. Kretek-sigaretten bevatten een dubbele
hoeveelheid teer en nicotine. Negentig procent van de rokers in Indo
nesië rookt kretek-sigaretten...
Spotgoedkoop
Bij Indonesische gezinnen in de kampong gaat veel geld op aan
uang rokok, oftewel rookgeld. Sigaretten zijn op het eerste gezicht
spotgoedkoop. Een stevig pak kretek-sigaretten kost omgerekend nog
geen 70 eurocent, inclusief sigarettenaccijns van 37 procent. In de
meeste landen ligt dit gemiddeld op 70 procent. In Oost-Java, de ba
kermat van de tabaksindustrie, ligt het officiële minimumloon rond
de veertig euro. De Amerikaanse Berkeley-universiteit concludeerde
dat arme gezinnen zo'n elf procent van hun inkomen aan sigaretten
besteden.
Gezondheidsorganisaties waarschuwen voor een tikkende tijdbom
in Indonesië. Volgens de WHO zijn 78 procent van de rokers jongeren.
Hiermee is Indonesië nummer één van de wereld met het grootste
aantal jonge rokers. Reclamewetten voor de sigarettenindustrie
ontbreken grotendeels. De drie grote tabaksbedrijven Sampoerna -
nu eigendom van Philip Morris - Gudang Garam en Djarum gebrui
ken hippe televisiereclames en sponsoring van popfestivals om de
klanten van de toekomst aan zich te binden.
Afgelopen januari sprak de MUI een fatwa (banvloek) tegen roken uit.
Sigaretten zouden voortaan haram (onrein) zijn voor de tweehonderd
miljoen moslims in Indonesië.
Showbizz-sterren moeten een voorbeeldfunctie innemen, zo merkte
ook de 21-jarige actrice Zaskia Mecca. Paparazzi betrapten de ster tij
dens de opname van een islamitische speelfilm met een sigaret. Een
publieke verontschuldiging volgde: 'Ik maakte een fout. Misschien
is het mijn zwakte.' Ook in de Indonesische showbizzwereld is roken
niet langer cool.
Oorlog om de kretek
Tijdens het nationale congres van de MUI in Padang was de fatwa
tegen roken de dominerende kwestie. De MUI haalde inspiratie uit
fatwa's in Saoedi-Arabië, Oman, Maleisië en Brunei. Maar geheel
onverwachts wakkerde de fatwa bij de MUI en geaffilieerde mos
limorganisaties het vuur aan: had MUI wel het recht om roken te
verbieden?
Een publiek geheim is dat vele moslimleiders zelf fervente rokers zijn.
Zoals Hashim Muzadi, de voorzitter van Nahdlatul Ulama; met veertig
miljoen leden de grootste moslimorganisatie in Indonesië. In Oost
maart 2009 19
Moesson #9 Maart.indd 19
24-02-2009 14:26:30
