Alexander Valeton van Het
Blauwe Oog Productions aan
de telefoon: 'In mijn business is
het een kwestie van elkaar op
je blauwe ogen vertrouwen.'
reportage
blue or not zou je dan zeggen. Maar, ik kan je helaas niet helpen aan
de herkomst van het scheldwoord blauwe, noch aan enige verklaring
daarover.'
Blauwe bliksems
Hoe lang is de term blauwe al gemeengoed? Al heel lang, blijkt. In
het voor de geschiedenis van de Indo's belangrijke jaar 1848 wer
den, volgens journalist Peter Schumacher, Indo-Europeanen 'zonder
enige terughoudendheid door de Indische kronieken (dagbladen)
aangeduid als mestiezen, haspelende sinjo's of blauwe bliksems.'
Op 22 mei 1848 kwam in gebouw De Harmonie in Batavia een groep
Indo-Europeanen voor het eerst massaal op voor de rechten van de
Indo. Schumacher schrijft: 'Deze in Indië geboren Nederlanders eisten
dezelfde staatsburgerlijke rechten die voor alle bewoners van het
moederland zouden gelden: het recht op gelijke bescherming van
persoon en goed, gelijke benoembaarheid voor alle Nederlanders
tot landsbedieningen, vrijheid van drukpers, recht van petitie en het
recht van vereniging en vergadering.' De kennelijk door totoks geleide
dagbladen schoten niet tekort aan denigrerende opmerkingen over
de aanwezige Indo's. Schumacher: 'Men schreef bijvoorbeeld over
"signo's en blauwtjes die wat geschreeuwd en gehaspeld hadden en
niets van het doel van de vergadering begrepen hadden." Eerst in 1854
kregen de in Indië geboren Nederlanders dezelfde rechten als hun
landgenoten in het moederland, op papier althans.'
Indisch Blauw
Uit de kronieken van 1848 blijkt dat blauwe wel degelijk oorspronke
lijk een scheldwoord was. Waarschijnlijk ook aanvankelijk voorbehou
den aan Indo-Europeanen. De Javaanse en inlandse meisjes en vrou
wen die toen als blauwe meiden werden aangeduid (staat in De Dikke
van Dale, editie 1984), hebben die benaming misschien te danken aan
het feit dat zij met Indo's verkeerden - en als njai voor een nageslacht
van blauwen zorgden?
Maar wat heeft Indisch nu met blauw te maken? Indisch met blauw,
Indisch blauw? Aha, Indisch blauw kennen we tegenwoordig nog als
een blauwtint die bijvoorbeeld in de verfindustrie wordt gehanteerd.
Er bestaat geen Indisch groen of Indisch bruin, daar moet de sleutel
tot de oplossing liggen. Een andere benaming voor Indisch blauw is
indigoblauw. De Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) impor
teerde de uit een gewas gewonnen kleurstof indigo in Europa. Indigo
verdreef stormenderhand het inferieure blauw dat tot die tijd werd
gebruikt in Europa. Toen aan het begin van de negentiende eeuw
het cultuurstelsel op Java werd ingevoerd behoorde indigo, volgens
historicus Ulbe Bosma, samen met suiker en koffie tot de belangrijk
ste cultures. Hij schrijft: 'De totale indigoproductie op Java, die in 1832
nog op een schamele 133.381 pond stond, zou in 1840 een hoogtepunt
van 2.121.226 pond bereiken.' "Indisch blauw" was een begrip, moet die
dagen op de lippen bestorven hebben gelegen. Met dat in gedachten,
is heel goed voor te stellen, dat iemand op een gegeven moment
op de in de standenmaatschappij van Nederlands-Indië belangrijke
vraag "is het wel een Hollander?" gekscherend of denigrerend ant
woordde: "Nee, het is een Indisch blauwe!" Zo komen scheldwoorden
en zegswijzen in de wereld...
Heeft u een andere theorie voor 'blauwe' of een blauwe
ervaring die u met de lezers van Moesson wil delen,
schrijf dan (in max. 200 woorden) op een blauwe maan
dag naar de Moessonredactie of stuur een e-mail!
juni 2009 35
Moesson #12 Juni.indd 35
