'Al die verhalen over geheimzinnigheid
spreken vooral tot de verbeelding van complotdenkers,
maar ze zijn niet meer van deze tijd'
portret
iemand een goed beeld krijgt van de vrijmet
selarij. Tegen mensen die bijvoorbeeld lid wil
worden louter en alleen om te netwerken
zeggen we: gaat u maar naar de Lions of een
vergelijkbaar gezelschap.'
Hoe is de vrijmetselarij in Indië terechtge
komen?
'Het allereerste teken van maconniek leven
vindt men niet op Java, maar in Bengalen.
Daar werd op 7 november 1758 de Loge
Salomon opgericht. Maar men realiseerde
zich dat, wilde de vrijmetselarij goed wortel
schieten, de activiteiten moesten worden
geconcentreerd op Batavia. Dat was im
mers de enige stad van importantie. In 1762
werd daarom in Batavia de Loge La Choisie
opgericht, een loge die al na enkele jaren
in ruste ging. In 1767 - toen La Choisie nog
bestond - werd een tweede loge opgericht
met de naam La Fidèle Sincérite. En twee
jaar later volgde de installatie van een derde
loge die de naam La Vertueuse ontving. Met
de oprichting van deze twee laatste loges
begint eigenlijk het verhaal van de vrijmetse
larij in Indië.'
Waarom meerdere loges? Zoveel Europa
nen waren er toch niet.
'Batavia telde aan het einde van de achttien
de eeuw ongeveer tweeduizend Europeanen.
De verklaring ligt in de maatschappelijke
verhoudingen in die dagen. De maconnerie
had de belangstelling van de hoge functio
narissen van de Compagnie. En zij hadden
moeite met de eis van absolute gelijkheid
van de leden van de loge. Samen naar een
preek of toespraak luisteren met mannen
die veel lager op de maatschappelijke ladder
stonden, ging nog wel. Maar met dezelfde
mannen samen discussiëren over ethische
onderwerpen, dat ging toch wel wat te ver.
Bij La Vertueuse sloten de voorname rege
ringsambtenaren en de rijke landeigenaren
44 Moesson
zich aan en bij La Fidèle Sincérite de militai
ren, zeevarenden en vreemdelingen. Maar
gelukkig werden de maconnieke hoogtijda
gen plechtig gezamenlijk gevierd.'
Wanneer komt uw loge De Vriendschap in
beeld?
'Dat gebeurt in de Franse tijd. Gouverneur-
generaal Daendels voerde in 1808 op Java's
noordkust een bestuurlijke en militaire
reorganisatie door waardoor het aantal
ambtenaren en militairen in Soerabaja fors
uitbreidde. Het heeft ertoe geleid dat in 1809
de Loge De Vriendschap werd opgericht.
Het ledental van deze nieuwe loge groeide
gestaag en in 1812 werd overgegaan tot de
bouw van een eigen tempel. Die werd in 1813
ingewijd. Een van de eerste initiaties in de
nieuwe tempel werd geleid door Johannes
graaf van den Bosch, de latere gouverneur-
generaal. In datzelfde jaar werd Thomas
Stamford Raffles in de Loge De Vriendschap
tot meester-vrijmetselaar ingewijd. Opmer
kelijk is dat men met de Loge De Vriend
schap, nota bene midden in de Franse tijd,
kiest voor een Nederlandse naam. Het is
eigenlijk een geuzennaam en een aandui
ding dat de vrijmetselarij in Indië een eigen
koers gaat varen. Men kiest bewust voor een
nationale richting.'
Wat was de maatschappelijke betekenis
van de vrijmetselarij voor de kolonie?
'Er zijn verschillende fasen te onderscheiden.
De eerste periode van de Indische vrijmetse
larij kenmerkt zich door charitas, in de twee
de periode houdt men zich voornamelijk
bezig met maatschappelijk werk, terwijl pas
in de derde periode de geestelijke en zedelijk-
religieuze opvoeding van de logeleden ter
hand wordt genomen. In het midden van de
negentiende eeuw beginnen de Nederlands-
Indische loges hun arbeid op maatschappe
lijk gebied. In Indië brak de nieuwe tijd aan
en in die tijd bestond er naast de regering
slechts één goed georganiseerd lichaam:
namelijk De Orde van Vrijmetselaren. De
Orde stond aan de basis van tal van maat
schappelijke instellingen. In die tijd werd ook
het geestelijk- en maatschappelijk leven van
de Europeanen in de kolonie zeer sterk door
de arbeid van de loges beheerst. In de jaren
dertig van de vorige eeuw, dat is de bloei
periode van de vrijmetselarij in Indië, was
men bijvoorbeeld actief in de blindenzorg en
wezenzorg. Er was een schoolklerenfonds, er
waren volksbibliotheken, fröbelscholen en in
richtingen voor vakonderwijs voor meisjes en
jongens. Er waren studiefondsen, internaten
en jongeliedenverenigingen. En zo kan ik nog
wel eventjes doorgaan.'
Hoe stond de Indonesische bevolking
tegenover de vrijmetselarij?
'Logeleden hebben de principes van de
maconnerie ook getracht te verbreiden onder
de inheemse bevolking. Dat is heel langzaam
gegaan en het heeft heel lang geduurd
voordat de eerste Javanen en Chinezen
hun intrede deden in de Orde. Een van de
grote belemmeringen was natuurlijk de
Nederlandse taal. Toch wordt er ook melding
gemaakt van vrijmetselaren die de macon
nieke symboliek konden omzetten in het
Maleis, juist ten gerieve van die Inheemsen
die het Nederlands niet voldoende beheers
ten. Er waren toen dus logeleden die alleen
Maleis spraken, maar de voertaal in de loges
bleef het Nederlands. In de jaren na de oor
log ontstonden wel loges die het Maleis als
voertaal gebruik. Voor de Javanen sloten de
maconnieke beginselen van waarheid, recht
vaardigheid, verdraagzaamheid, liefde tot de
medemens en broederliefde volkomen aan
bij zowel de oud-Javaanse literatuur, waarin
boeddhistische en hindoeïstisch opvattingen
tot uiting komen, als bij de ethiek van de
islam. Voor de Chinezen bevatte de leer van
Moesson #5 november 2009.indd 44
28-10-09 13:25
