Geen land ter wereld
herbergt zo'n groot
aantal endemische
vogelsoorten
als Indonesië'
Een Papoeaneushoornvogel. Foto: Riza Marlon
herkomst, in combinatie met een ligging rond de evenaar (warm en
vochtig), ligt voor een belangrijk deel ten grondslag aan de grote vari
atie in vogelsoorten die Indonesië kenmerkt.
Sumatra, Java, Bali en Kalimantan (Borneo) maken onderdeel uit van
de zogenoemde Sundaplaat, de aardplaat waarop landen als Maleisië,
Thailand, Vietnam, Laos en Cambodja liggen. Wisselende zeespiegel
niveaus maakte dat deze Indonesische eilanden dan weer vastzaten
aan het vasteland van Zuid-oost Azië, dan weer als eilanden in de
Indische Oceaan en Zuid-Chinese Zee lagen. De eilanden zaten voor
het laatst twaalf duizend jaar geleden bij een lage zeewaterstand
vast aan Azië. Die geschiedenis verklaart voor een belangrijk deel de
grote overeenkomst in vogelsoorten tussen Zuid-oost Azië en de vier
Indonesische eilanden. Er hoefde immers geen groot wateroppervlak
overbrugd te worden in tijden van een lage waterstand. Fazanten,
spechten, buulbuuls - van huis uit geen grote afstandvliegers - kon
den zich eenvoudig van bijvoorbeeld Maleisië naar Java verplaatsen.
Het middendeel van Indonesië, Wallacea, kent de meest complexe en
grotendeels onopgehelderde geologische geschiedenis. Voorbeelden
hiervan zijn Sulawesi en Halmahera. Eilanden die zijn opgebouwd
uit zeer verschillende stukken aardplaat; aardplaten met hun eigen
flora en fauna die in loop van miljoenen jaren aan elkaar zijn ge
groeid. Dat, in combinatie met de lange geïsoleerde positie van deze
eilanden, heeft de meest intrigerende en bijzondere vogelbevolking
van Indonesië - en misschien wel ter wereld - opgeleverd. Dit gebied,
vernoemd naar de legendarische Engelse natuuronderzoeker Alfred
Russel Wallace, is een evolutionaire proeftuin. Het contrast met het
westen van Indonesië is groot. Waar op Sumatra, Java, Kalimantan en
28 Moesson
Bali het natuurbeeld door olifanten, orang-oetans, neushoorns (en
vroeger tijgers) wordt bepaald, zijn deze iconen op de eilanden een
smalle zeestraat oostelijker als sneeuw voor de zon verdwenen. Ook
met een blik op de vogels van bijvoorbeeld Kalimantan en Sumatra
in het westen, en Sulawesi in het oosten, maakt duidelijk dat we hier
met twee verschillende werelden te maken hebben. Waar Sumatra en
Kalimantan met zo'n 25 soorten spechten zijn verrijkt, moet Sulawesi
het met een schamele twee soorten doen. Waar fazanten en patrij
zen de bosbodem van Sumatra en Kalimanten rijkelijk vullen - zo'n
twintig soorten - blijft Sulawesi verstoken van deze kleurrijke vogels.
De verschillen in vogeldiversiteit tussen Nederland en het oosten
van de Verenigde Staten zijn kleiner dan die tussen Kalimanten en
Sulawesi, gescheiden door slechts 100 kilometer zee. Deze denkbeel
dige scheidslijn die de westgrens van Wallacea vormt - in het noorden
tussen Kalimantan en Sulawesi, zuidwaarts tussen Bali en Lombok
- heeft de naam de Lijn van Wallace gekregen. Van de 375 endemische
vogelsoorten die Indonesië rijk is, komen er niet minder dan 220 in
het Wallaceagebied voor.
Het derde gebied, Papua en de Aru-eilanden, kent een vergelijkbare
geschiedenis als Sumatra, Java, Bali en Kalimantan. Deze twee gebie
den maken onderdeel uit van een grote aardplaat waar ook Australië
deel van uitmaakt en uit is ontstaan. Tot twintig duizend jaar geleden
zaten Papua en de Aru-eilanden door een lage zeespiegelstand vast
aan Australië. Wallabies en andere buideldieren konden zodoende
de oversteek maken van Australië naar Nieuw-Guinea en komen nu
wijdverbreid in dit deel van Indonesië voor, tot boombewonende
soorten aan toe. Vanzelfsprekend is daarmee ook de gelijkenis in
vogelbevolking tussen het noorden van Australië, en Papua en de
Moesson #6 december 2009.indd 28
25-11-09 15:53
