Portret van
Karina
Portret van een oermoeder
Een oermoeder
DOOR REGGIE BAAY
Nederlands-Indië was een wereld waarin
de confrontatie tussen 'Oost' en 'West' niet
alleen figuurlijk, maar ook letterlijk gestalte
kreeg. Het was een wereld waarin immers
niet alleen in cultureel opzicht een voortdu
rende vermenging en beïnvloeding tussen
Oost en West plaatsvond, maar ook op het
gebied van de menselijke verhoudingen. De
Indische samenleving was er een waarin
vele relaties tussen Europese mannen (voor
het merendeel afkomstig uit Nederland)
en Aziatische vrouwen (veelal van Java)
voorkwamen. Deze gemengde relaties waren
zeker geen uitzondering, want gedurende
meer dan driekwart van de Nederlandse
aanwezigheid in de archipel was dit (dat wil
zeggen het interraciale concubinaat en het
gemengde huwelijk) de meest voorkomende
relatievorm onder de Europese ingezetenen
van de kolonie. En al deze Europese mannen
en hun Aziatische vrouwen zijn de voorou
ders van de Indische Nederlander.
Het boek Portret van een oermoeder dat deze
maand verschijnt, toont ons de Indische
samenleving vanuit het perspectief van
deze Aziatische vrouwen en Europese man
nen. Aan de hand van foto's die vergezeld
gaan van de levensgeschiedenissen van de
afgebeelde personen wordt zichtbaar hoe de
Aziatische vrouw en de Europese man des
tijds met elkaar in aanraking kwamen, hoe
ze samen woonden en samen leefden en hoe
ze vervolgens kinderen kregen. Het boek laat
op deze manier zien wie de oermoeder is van
de Indische Nederlander, en geeft daarmee
tegelijkertijd inzicht in het koloniale concubi
naat en de oorsprong van de Indo.
Hier, bij wijze van primeur, twee portretten
uit het boek.
door Reggie Baay
Athenaeum-Polak Van Gennep
ISBN 978 90 253 67244
Verschijnt 19 mei 2010
Zie ook: www.reggiebaay.nl
Haar naam was Karina en zij werd rond 1900
op Java geboren. Helaas weten we over haar
achtergrond niet veel meer dan dat. Ze had
dus een Europese naam. Kijken we naar haar
foto, dan vallen de westerse trekken in haar
gezicht op. Misschien was zij de dochter van
een Europeaan en een Javaanse, zijn njai, en
zijn zij en haar moeder vervolgens door hem
in de steek gelaten. Maar dat is gissen. Wat
we in ieder geval mogen aannemen is dat
haar jeugd werd getekend door armoede,
en dat dat de reden geweest zal zijn dat zij,
heel jong nog, als contractarbeidster heeft
getekend voor Sumatra. Dat moet eind 1913,
begin 1914 zijn geweest.
Hij, Willem, kwam uit Leiden, waar hij in 1894
werd geboren als zoon van een hovenier. Hij
gaat er naar school om vervolgens (althans
dat is de bedoeling) als leerling-tuinman de
rechterhand te worden van zijn vader. De
samenwerking tussen vader en zoon blijkt in
de praktijk echter zeer stroef te verlopen; eer
lijk gezegd botert het niet tussen de twee. Al
snel komen beiden dan ook tot de conclusie
dat Willem maar moet uitkijken naar een an
dere betrekking. In het nabij Leiden gelegen
Noordwijk onderhoudt de vader van Willem
het landgoed van een vermogend man: één
van de hoge heren van de Deli-Batavia Maat
schappij. Bij hem doet de wanhopige vader
zijn beklag over zijn zoon, die volgens hem
niet over de juiste werkhouding beschikt.
Daarop stelt de man van de Deli-Batavia
Maatschappij voor Willem naar een plantage
op Sumatra te sturen; hij zal zijn connecties
aanwenden om ervoor te zorgen dat ze daar
iets van de jongen zullen maken.
In 1913 komt Willem op Sumatra aan. Hij is
dan pas negentien jaar oud en is voor het
eerst van zijn leven van huis. Op Timbang
Langkat, een van de ondernemingen van
de Deli-Batavia Maatschappij wordt hij,
piepjong nog, aangesteld als assistent. En
daar, op de onderneming Timbang Lankat,
komt ook Karina te werken. Enkele maanden
later wonen de jonge assistent Willem en de
contractarbeidster Karina in concubinaat op
de onderneming. En een jaar later, begin 1915,
wordt hun dochtertje geboren. Ze noemen
haar Geertruida, kortweg Truusje. In de daar
opvolgende jaren maakt Willem snel carrière
bij de Deli-Batavia Maatschappij.
Dan, we schrijven het jaar 1921 (Truusje heeft
dan net haar zesde verjaardag gevierd),
worden de voorbereidingen getroffen voor
wat een afscheid voor altijd zal blijken te zijn.
Willem brengt namelijk zijn dochtertje naar
Holland, waar zij naar school zal gaan en
waar zij een degelijke Hollandse opvoeding
zal krijgen. Na haar te hebben weggebracht
zal hij weer terugkeren naar de onderneming
op Sumatra. Als het meisje op de dag van
het vertrek afscheid neemt van haar moeder,
heeft ze er geen benul van dat het de laatste
keer is dat zij haar heeft gezien.
In Holland wordt ze ondergebracht bij haar
grootouders, de ouders van Willem, die op
de Maresingel in Leiden wonen. Daar wordt
34 Moesson
Moesson #11 mei 2010.indd 34
28-04-10 15:07
