Een barok kamerscherm
door Frans Leidelmeijer
Dit kamerscherm stond in de raadzaal van
de gouverneur-generaal en zijn raad van het
Kasteel van Batavia. Het is afgebeeld op een
prent uit 1744 van de bouwmeester en teke
naar Heydt, dus het kamerscherm moet kort
voor dit jaar zijn gemaakt. In die tijd waren er
in de kolonie weinig Europese meubelmakers.
Het waren voornamelijk Chinese schrijnwer
kers die meubels maakten in een Chinees-
Europese stijl. Ze werkten naar voorbeeld van
aanwezige meubels of naar prenten.
Frans Leidelmeijer
bespreekt iedere maand een
kunstobject dat ontstaan is
uit Europese en Indische
kruisbestuiving.
De stijl noemen we Europese barok, maar
de toepassing van deze schutsels was
Indisch. In een huis van een rijk persoon
kwam je eerst in een hal waar wat rechte
stoelen stonden en het schutsel stond voor
de ingang als afscherming van de privé
vertrekken van de bewoners en om - heel
Indisch - boze geesten te weren. Het bezit
van zo'n kostbaar uitgevoerd kamerscherm
gold als een must in de hogere kringen van
Batavia. Op Java werd direct naar binnenlo
pen als ongemanierd ervaren en nog steeds
is het gebruikelijk op Java om via een kleine
omweg naar binnen of naar buiten te gaan.
De barok was de eerste wereldomvattende
Europese stijl. Het woord barok is afgeleid
van het Portugese woord barroco, een
onregelmatig gevormde parel. Vanuit Italië
(het Vaticaan) en Frankrijk (paleis Versailles)
verspreidde het zich over heel Europa in de
periode van 1700 to 1800. Het werd ook door
de koloniale mogendheden meegebracht
naar Afrika, Azië en Zuid- en Midden-Amerika.
Kolonisten namen barok voorwerpen met
zich mee, ambachtslieden en architecten reis
den af naar de koloniën. Het werd een ware
kruisbestuiving van culturen over en weer.
De barok wordt gekenmerkt door het gebruik
van de ovale vorm, de tweezijdige symmetrie
en de vaak ingewikkelde patronen en ver
sieringen. Elementen die we in het Indische
kamerscherm terugvinden. Het afgebeelde
teakhouten kamerscherm is rood en goud
beschilderd. De bovenzijde heeft de vorm van
een kroon. Hieronder staat in het midden het
stadswapen van Batavia en links en rechts
daarvan de zes wapens van steden waar
kamers van de VOC zetelden: links Amster
dam, Rotterdam en Delft en rechts Middel
burg, Hoorn en Enkhuizen. De centrale figuur
is waarschijnlijk de Griekse held Perseus.
Hij weert boze invloeden af met een schild
waarop het monster Medusa is afgebeeld.
Misschien was de symboliek van het geheel
wel dat de aanblik van zo'n krijgshaftige krij
ger de bezoekers van de vergaderzaal extra
bescheiden zou maken.
Collectie Museum Serajah, Jakarta.
Afmetingen 297x 231 cm
juni 2010 17
Moesson #12 juni 2010.indd 17
26-05-10 16:31
