„Pikant detail
is echter dat
de motie-Van
Heemskerck
niet bestaat.'
O reportage
gestrand. Volgens de pers was dat logisch,
omdat haar motie ten grondslag lag aan
het Indisch Herinneringscentrum. Ook werd
Van Heemskerck vanwege haar motie in
wetenschappelijke studies geprezen. Pikant
detail is echter dat de motie-Van Heemskerck
niet bestaat. Althans: de motie is nergens in
archieven te vinden en geen van de betrok
kenen of mensen die erover hebben bericht,
konden de motie desgevraagd tevoorschijn
halen. Sterker nog: op de datum waarop de
motie zou zijn aangenomen, was de Tweede
Kamer met reces.
De beslissing om een Indisch herinnerings
centrum te faciliteren was een jaar eerder,
eind 1995, genomen. Tijdens de behandeling
van de begroting van VWS voor 1996 vroeg
VVD-Kamerlid Essers, terugblikkend op het
jubileumjaar 1995 (50 jaar na de oorlog),
extra aandacht voor de oorlog in Indië. Zij
stelde de minister voor 'te onderzoeken
of er een soort herdenkingsruimte ten
aanzien van de Japanse kampen kan komen,
bijvoorbeeld toegevoegd aan Bronbeek. Dit
hoeft geen compleet museum te zijn, maar
wel een plek waar een beeld kan worden
gegeven van wat er zich in die kampen heeft
afgespeeld en waar mensen bijvoorbeeld
voorwerpen uit die tijd naartoe kunnen
brengen.' Een dag later antwoordde minister
Borst dat zij de suggestie van mevrouw Es
sers graag meenam in haar 'herbezinning op
de positie van de huidige oorlogs- en verzets
musea en herinneringscentra in Nederland.'
In de loop van 1996 meldde de minister dat
overleg werd gevoerd over de inrichting van
de 'herdenkingsruimte'.
Er was dus geen enkele reden om een motie
in te dienen. Dat de suggestie was gedaan
door mevrouw Essers betekent overigens
niet dat het idee niet van Sari van Heems
kerck kwam. Bij begrotingsbehandelingen is
er per fractie altijd één woordvoerder die alle
opmerkingen van fractiegenoten meeneemt.
In 1995 was dat mevrouw Essers. Als er een
motie ingediend was, had die ook haar naam
gedragen, maar dat terzijde. De suggestie die
in de Tweede Kamer werd gedaan, was wel
degelijk van Sari van Heemskerck. Zij mikte
in eerste instantie op een herinneringscen
trum a la Westerbork. Later raakte ze ervan
overtuigd dat het meer moest zijn, een plek
waar je mensen kon ontmoeten, waar het
naar koffie rook. Iets in de sfeer van wat Het
Indisch Huis aan de Javastraat was.
Wording van een motie
De 'motie Sari van Heemskerck' ontstond
ergens op de burelen van het eerste Indisch
Herinneringscentrum. In correspondentie
van 23 juli 1997 tussen het ministerie van
VWS en de projectleider van het Indisch
Herinneringscentrum werd de rol van Van
Heemskerck in de totstandkoming be
nadrukt. Daarbij werd Van Heemskercks
inbreng naar 1996 verschoven. Anderhalf jaar
later dook de motie, dit keer met de datum
23 december, op in een interne notitie ter
voorbereiding van de opening van het cen
trum. Naar de buitenwereld communiceerde
het Indisch Herinneringscentrum de motie in
een persbericht en persconferentie op 20 mei
1999 over de plannen van het Herinnerings
centrum. Het persbericht werd op de website
van het ministerie van VWS geplaatst en de
gegevens van de motie werden overgeno
men door meerdere kranten.
De motie kreeg 'ministeriële erkenning'
toen minister Borst in een voorwoord in de
eerste nieuwsbrief van het Indisch Herin
neringscentrum de motie een prominente
rol toebedeelde: 'Het is alweer enkele jaren
geleden - om precies te zijn eind 1996 - dat
de Tweede Kamer de motie van mevrouw
Van Heemskerck Pillis-Duvekot aanvaardde
om te komen tot het stichten van een Indisch
Herinneringscentrum ten behoeve van de
Indische gemeenschap. Ik heb met vreugde
ingestemd met dit initiatief'. Het bijzondere
aan deze ministeriële erkenning was dat het
minister Borst zelf was geweest die, door
haar enthousiaste reactie op de inbreng van
mevrouw Essers, een motie onnodig maakte.
Korte tijd later, in april 2000, leidden
meningsverschillen binnen het Indisch
Herinneringscentrum tot het terugtreden
van bestuursleden en negatieve publici
teit. Conflicten tussen direct betrokkenen
frustreerden de verdere ontwikkeling van het
centrum. Het ministerie van VWS trok haar
steun aan het Indisch Herinneringscentrum
terug en zocht naar wegen om een door
start te maken. Zoals gezegd werd Sari van
Heemskerck de informateur voor het nieuwe
bestuur. In 2001 werd, na een vliegende start,
het Indisch Huis aan de Javastraat geopend.
Een sociëteit met de geur van koffie, waar
meer gebeurde dan alleen herdenken en
herinneren. Een fout financieel beleid en
een directeur die teveel aan eigen projecten
uitgaf, veroorzaakten het faillissement van
het Huis in het voorjaar van 2006.
Ampel beraad leidde ertoe dat het ministerie
van VWS bereid was een derde poging te
steunen. Vanuit de Indische gemeenschap
werd tijdens de discussie een paar keer opge
merkt dat de regering niet anders kon omdat
er een motie van Sari van Heemskerck lag die
kamerbreed was gesteund.
Toch uitgevoerd
De geschiedenis heeft een rare wending
genomen: het Indisch Herinneringscentrum
is alsnog op Bronbeek gevestigd, zoals ook in
de Tweede Kamer was gesuggereerd. Boven
dien is aan het einde van de tentoonstelling
Het verhaal van Indië een muur opgenomen
met nissen waar mensen 'voorwerpen uit
die tijd' kunnen achterlaten, zoals mevrouw
Essers in 1995 namens Sari van Heemskerck
verwoordde. Aan deze bijzondere voorge
schiedenis had op de 16de augustus best
even aandacht geschonken mogen worden.
Er is vermoedelijk nog nooit eerder een niet-
bestaande motie geweest die vijftien jaar
later werd uitgevoerd. O
Met dank aan Mariëtte van Selm voor de
speurtocht naar de motie. Een langere versie
van dit artikel is opvraagbaar bij de auteur:
steijlen@kitlv.nl
Moesson #7 januari 2011 def.indd 36
17-12-10 15:36
