Het Tjoklat-meisje
door Frans Leidelmeijer
Frans Leidelmeijer
Kent u haar nog? Deze afbeelding van een
zittend Indonesisch meisje met in haar op
geheven handen een schaal met cacaovruch-
ten, werd door de Amsterdamse Tjoklat
Fabriek NV als beeldmerk gebruikt voor haar
producten. Tjoklat is het Maleise woord voor
chocola. De cacaobonen, de pitten van de
vrucht, werden waarschijnlijk vanuit Indië in
Nederland verwerkt tot chocolade.
In 1924 werd in Amsterdam de Holland-Zwit
serse Fabriek NV opgericht die vanaf 1936
onder de naam Tjoklat chocoladerepen, -ta
bletten en -pastilles op de markt bracht. Pas
in 1950 werd de naam veranderd in Tjoklat
Fabriek NV en kregen haar producten grote
naamsbekendheid. In de jaren dertig werden
de camee pastilles verpakt in ivoorkleurige
doosjes van bakeliet. Ovaal van vorm met
de afbeelding van het Tjoklat-meisje op het
deksel in reliëf. Er bestaan ook doosjes met
een staand Tjoklat-meisje. Na de Tweede
Wereldoorlog kwamen de metalen blikjes
in verschillende vormen met een vernieuwd
assortiment pastilles op de markt. Met op het
deksel natuurlijk het Tjoklat-meisje.
Van oorsprong groeide de cacaoboom in
Midden-Amerika en in het noorden van
Zuid-Amerika. In de 17e eeuw werd door
Nederlandse kolonisten de cacaoboom in
Indië aangeplant. Daardoor is waarschijnlijk
als beeldmerk voor het zittende Indonesi
sche meisje gekozen, maar onbewust zullen
de ontwerper Frits van Bemmel(1898-1981)
en zijn opdrachtgever ook met de gedachte
hebben gespeeld dat chocola als afrodisia-
cum (liefdesdrank) bekend staat. De Azteekse
koning Montezuma die in de 15e eeuw over
zijn volk heerste, dronk voordat hij een van
zijn vele vrouwen bezocht eerst een kopje
chocola. Bij dezelfde Azteken werd de chocola
in verband gebracht met hun vruchtbaar
heidsgodin. In commercieel opzicht was
het gewoon slim om op de verpakking een
mooie exotische vrouw af te beelden. Sex
sells. Het weggeven van chocoladeproducten
wordt ook als een geschenk van de liefde
beschouwd.
Frits van Bemmel was naast ontwerper ook
kunstschilder en illustrator van boeken. Voor
de uitgave van het album [curs]De Indische
Sagen[curs], dat ook door de Tjoklat-fabriek
werd uitgegeven, maakte hij de illustraties.
Hij heeft nog een tijdje in Batavia gewoond,
waar hij werkzaam was voor het Indische
persbureau Aneta.
De Tjoklat-fabriek bestaat helaas niet meer.
In 1984 heeft chocoladefabrikant de Baronie
het overgenomen en chocola met de merk
naam Tjoklat geproduceerd, maar in 2007
viel definitief het doek voor dit merk. Wat is
gebleven zijn de doosjes van bakeliet en blik
die inmiddels gewilde verzamelobjecten zijn
geworden. Kijkt u maar eens op Marktplaats
of eBay. O
maart 2011 19
bespreekt iedere maand een
kunstobject dat ontstaan is
uit Europese en Indische
kruisbestuiving.
Moesson #9 maart 2011_pim.indd 19
24-02-11 16:19
