1
'De psychiater dr. Tumbelaka is hier
aangekomen met de Swartenhondt.
Op dit deel van zijn reis zal hij het
krankzinnigenwezen in de Minahasa
bestudeeren
portret
Lonkhuizen, hoofd van de krankzinnigenzorg,
een directeur nodig heeft voor de nieuwe
inrichting in Magelang. De keuze valt op
dr. Tumbelaka, die de post aanvaardt in 1925.
Als eerste in Indië introduceert de kersverse
directeur de zogenaamde 'open verpleging'.
Patiënten worden niet opgesloten, maar kun
nen deelnemen aan het werk in de keuken,
in de tuin en een kleine werkplaats. Speciaal
voor Javaanse patiënten wordt een gamelan
aangeschaft en zij kunnen ook wajangdan-
sen.
Vanuit de Minahasa komt de moeder van
de dokter naar Java om haar kleinkinderen
te ontmoeten. In haar bagage heeft ze het
huwelijkscadeau uit Gorontalo meegeno
men. Bij opening van het pakket blijken het
bestek en de theeset groen uitgeslagen en
haar zoon die er toch al weinig mee heeft, wil
het weggooien. Dat wordt voorkomen door
Marie die het met veel geduld poetst, met
zo'n goed resultaat dat het nog vele jaren in
het gezin in gebruik blijft.
Een correspondent van persbureau Aneta
telegrafeert op 29 mei 1929 vanuit Menado:
'De psychiater dr. Tumbelaka is hier aangeko
men met de Swartenhondt. Op dit deel van
zijn reis zal hij het krankzinnigenwezen in de
Minahasa bestudeeren. In opdracht van de
regering zal hij tevens besprekingen houden
over de oprichting van het sanatorium voor
longlijders te Tomohon.' Het sanatorium
komt er, betaald uit particuliere giften ver
zameld door het Comité voor de Minahasa,
waarin Tumbelaka waarschijnlijk zelf zitting
heeft. Hij zal bemoeienis hebben met meer
liefdadigheidsinstellingen, zoals ook zijn
echtgenote, die in 1932 lid is van een comité
dat zich inzet voor inlandse werklozen.
Nederland
Vanwege de studie van de kinderen, mis
schien ook in verband met de oorlogs
dreiging, vertrekt het gezin op 1 juli 1939
opnieuw naar Nederland. Opmerkelijk want
dr. Tumbelaka is niet genaturaliseerd tot
Nederlander. Zijn dochter schrijft later: 'Aan
zijn kinderen hield hij altijd voor, al vanaf hun
eerste kinderjaren, dat zij inlanders waren en
wat dat betekende in een koloniale maat
schappij. Gelijkgesteld was hij niet, wilde hij
niet, al was hij getrouwd met een Neder
landse vrouw.(...) Maar hij kweekte geen
haatgevoelens bij ons.'
Met zijn vriend en collega, dr. Apituley, wan
delt dr. Tumbelaka door Amsterdam. Bij een
bouwput kijken ze naar het werk. Twee arbei
ders zien die keurig geklede heren staan, één
zwart, de ander koffiebruin: 'Hé kijk, twee
pindachinezen!'
De andere arbeider antwoordt: 'Ja, maar wel
rijke pindachinezen!'
In de oorlogsjaren is dr. Tumbelaka verbon
den aan de inrichtingen Dennenoord (Laren)
en Bloemendaal (Loosduinen). Na de bevrij
ding biedt hij zich meteen aan bij de Neder
landse regering om naar Indië te gaan. Al op
1 september 1945, slechts enkele weken na de
capitulatie van Japan, is hij op weg naar zijn
vaderland, in dienst van de Netherlands-In
dies Civil Administration (NICA) als adviseur
bij de Dienst der Volksgezondheid.
Indonesië
Hij treft een ontredderd land, uitgeput door
de oorlog en middenin de bersiap. Hij consta
teert al snel dat de strijd voor onafhankelijk
heid van Indonesië breed wordt gedragen.
Zijn visie op de politieke toestand geeft hij
steeds weer nadat hij eerst een medisch
verslag heeft opgesteld over de situatie in
een bepaald gebied. 'Het is onjuist om direct
aan te komen met de vooropstelling dat het
weer een Japanse constructie is en daarom
weg moet en het volk daarvan bevrijd moet
worden.' Zelfs de twaalfde provincie blijkt
juni 2011 43
Moesson #12 juni 2011.indd 43
26-05-11 14:29
