'De nadruk ligt niet op wat er tijdens
de oorlog gebeurde, maar hoe je een
dergelijk pijnlijk verleden overwint'
interview
altijd zo? Het zijn de kleine dingen die het 'm doen in
ons leven: iemand die in de bus voor je opstaat, een
mooi crèmepje, een glimlach die je met elkaar deelt. Ze
was vastbesloten om er na de oorlog haar beroep van
te maken. Ik heb de recepten nog. Die had ze ook in
een boek verzameld.
Na de capitulatie behield de Japanse commandant de
verantwoordelijkheid over het kamp en mocht nie
mand eruit. Maar mijn moeder en nog iemand kropen
onder de kawat door en ontsnapten, wat erg gevaarlijk
was vanwege de Indonesische revolutie. De Britten,
die tijdelijk het bestuur hadden overgenomen van de
Japanners, zorgden dat alle Britse ex-geïnterneerden
alvast konden repatriëren. Mijn moeder, die samen
met een Engelse vriendin was - ik moet altijd een
beetje lachen als ik daaraan denk - mijn moeder wist
de juiste mensen over te halen om haar mee te nemen.
En zo is ze in Engeland terecht gekomen.
In heel Groot-Brittannië at niemand zoals wij. Kaas
voor ontbijt en nasi goreng als avondeten... loempia's
tussendoor... sambal overal in huis. We groeiden op met
Indisch eten terwijl mijn vrienden thuis al dat vreselijke
Engelse eten voorgeschoteld kregen. Mijn moeder en
alle vriendinnen die de oorlog overleefden, sloten een
pact dat hun kinderen en kleinkinderen altijd bij elkaar
terecht konden, dat de deur altijd open zou staan. Dus
toen mijn zussen en ik nog jong waren, reisden we ieder
jaar met de trein door heel Nederland en logeerden we
bij allerlei gezinnen. De kinderen en kleinkinderen heb
ben nog altijd een sterke band met elkaar.
Het moet omstreeks 1970 geweest zijn dat mijn vader
een uitnodiging ontving om als arts te spreken op een
conferentie in Japan. Een hele belangrijke conferentie.
Mijn moeder zag dat niet zitten, want ze hoefde op te-
Ik denk dat het verhaal over waarom en hoe we met het
gezin naar Indonesië terugkeerden en de uitwerking
die die reis uiteindelijk op mijn moeder had, en op mijn
vader, op ons allemaal, met dat jonge meisje Imelda
dat ons overal mee naartoe nam - ik denk dat dat
verhaal zich heel goed leent om te verfilmen. Want met
deze invalshoek ligt de nadruk niet op wat er tijdens
de oorlog gebeurde, maar hoe je een dergelijk pijnlijk
verleden overwint. De Amerikaanse non-profit tv-zender
PBS wilde mijn moeders verhaal verfilmen. Maar ze
dramatiseerden het te sterk en ik denk dat mijn moeder
toch nog niet klaar was om erover te praten.
Mijn moeder kwam, in vergelijking met anderen,
relatief gezond uit de oorlog terug. Zelf ben ik zonder
twijfel een klassiek voorbeeld van de naoorlogse
generatie: je neemt het leven heel serieus, je bent erg
gedreven, werkt keihard. En soms voel je je schuldig als
je eraan denkt wat je ouders allemaal hebben moeten
doormaken en jij niet. Mijn moeder was in staat om
alles achter zich te laten en een nieuw bestaan op te
bouwen. Maar jaren later moest ze alsnog met haar
verleden in het reine komen, de confrontatie aangaan
en het verwerken. Haar terugkeer naar Indonesië en
de reis naar Japan en alles wat ze uiteindelijk wél kon
vertellen, is cruciaal geweest.
Opmerkelijk genoeg is het hele concept achter mijn
juwelenlijn Open Hearts gebaseerd op de levensfilosofie
die mijn moeder opdeed tijdens de oorlog. Zij heeft
het kamp overleefd, omdat zij zieken verpleegde, voor
andere mensen zorgde. Het was die vastbeslotenheid
van haar - om zich onder alle omstandigheden positief
te blijven opstellen, om dienstbaar te blijven aan
anderen - die haar gered heeft. 'Als het leven moeilijk is',
vertelde ze ons kinderen altijd, 'help dan iemand anders,
en je problemen verdwijnen gaandeweg. Er is altijd wel
iemand die er veel beroerder aan toe is dan jij.' O
Mijn vader zat zoals ik al zei bij de Royal Air Force en
is gestationeerd geweest in Zuid-Afrika. Dus toen hij
mijn moeder na de oorlog in Engeland ontmoette,
kon hij Afrikaans met haar praten en zij Nederlands
met hem. Mijn zussen en ik verstaan nog steeds heel
goed Nederlands, omdat onze ouders altijd op het
Nederlands overstapten als ze niet wilden dat wij met
hun gesprekken meeluisterden. Dat is waarom ik alles
heel goed kan verstaan. Maar ik kan het niet heel goed
praten.
16 Moesson
levisie maar een Japanner te zien en ze kreeg al nacht
merries. Als een film als A town like Alice op tv was, liep
ze de kamer uit. Maar nu wilde mijn vader zó graag
naar Japan dat mijn moeder besloot om mee te gaan.
Ze deed haar ogen dicht en stapte op het vliegtuig. Tot
haar verrassing leken de mensen daar helemaal niet
op de Japanners zoals zij ze zich herinnerde. Ze ging
veel van Japan houden, maakte goede vrienden en is
nog vaak teruggeweest.
Tijdens de voorbereidingen en opnames van de film
War and Remembrance kwam ik in contact met over
levenden van de holocaust. Zij droegen een enorm
schuldcomplex met zich mee: waarom heb ik de oorlog
wel overleefd en anderen niet? Als ze andere overle
venden ontmoetten, was het eerste wat ze dachten:
wat zou zij of hij gedaan hebben om de oorlog te
overleven? Een vreselijk verschijnsel.
Moesson #2 augustus 2011.indd 16
28-07-11 15:09
