'De studenten kijken elkaar vragend aan: in de geschiedenis
lessen hebben we hier nooit iets over gehoord'
Expositie Troostmeisjes
0 indonesië
belangenorganisaties sloten zich aan, en ook
Indonesië werd meegezogen in de inter
nationale beweging. Halverwege de jaren
negentig registreerden de Indonesische
rechtshulporganisatie LBH en het Forum
van Ex-Heiho (hulpsoldaten) twintigduizend
voormalige Indonesische troostmeisjes.
Maar het Soeharto-regime, dat toen nog
de scepter zwaaide in de archipel, was daar
niet blij mee. Men wilde Japan niet voor het
hoofd stoten, en daarmee de handel en de
gestage stroom aan ontwikkelingsgelden en
investeringen op het spel te zetten.
'Schamen jullie je niet, zo met je zonde te
koop te lopen? Dat zeiden die ministers in
Jakarta tegen ons, toen we daar aanklopten
voor compensatie van Japan.' De 85-jarige
Emah uit het Westjavaanse Cimahi maakt
zich er elk bezoek weer boos over. Ook afge
lopen januari. 'Want zij hebben wel mooi ons
geld ingepikt. Dat doet zeer.' Zittend op een
doorgesleten bank die haar halve woonka
mer vult, haalt Emah een groepsfoto uit de
jaren negentig uit haar tas. Het zijn haar
oude vriendinnen uit het militair bordeel,
waar ze drie jaar lang tien klanten per dag
moest bedienen. Ze zijn inmiddels allemaal
overleden. 'Gestorven van de stress, vanwege
het gedoe om dat smartegeld.'
Onder internationale druk erkende Japan
'betrokken te zijn' bij het troostmeisjes
systeem en richtte het Asian Women Fund op
om 'het welzijn' van de getroffen vrouwen te
verbeteren. Indonesië zou ruim vier miljoen
dollar krijgen. De Indonesische regering wees
individuele uitkeringen van de hand. Het
strookte niet met de Indonesische cultuur,
luidde het argument. Het zou alleen maar
schaamte en stigmatisering in de hand wer
ken en de vrouwen marginaliseren, en bo
vendien viel moeilijk te bewijzen wie 'echte'
troostmeisjes waren. Zo werd het AWF-geld
doorgesluisd naar de Indonesische staatskas.
Emah trekt verbeten aan haar sigaret, een
gewoonte die ze heeft opgepikt in het
bordeel. 'De waarheid moet verteld wor
den. Het is belangrijk dat iedereen weet
wat er gebeurd is.' Emah laat zich niet de
mond snoeren. Ze is een van de weinigen.
De laatste jaren kloppen weer regelmatig
studenten en journalisten bij haar aan voor
een interview. De democratische hervormin
gen na de val van het Soeharto-regime in
1998 hebben geleid tot meer openheid en
aandacht voor de weggestopte wandaden
uit het verleden. Onder het motto 'Weiger te
vergeten' houden mensenrechtenactivisten,
kritische historici en studenten de Indonesi
sche geschiedenis onder de loep.
'Er is teveel geweld en leed weggestopt,
teveel feiten zijn verdraaid, vooral als het
om seksueel geweld tegen vrouwen gaat',
stelt Yuniyanti Chuziafah, de voorzitter van
de Nationale Vrouwencommissie. Dat moet
worden rechtgezet. De voormalige troost
meisjes verdienen een plaats in onze ge
schiedenis, pleit Yuniyanti. 'Alleen zo kunnen
we leren van het verleden.' Het thema is nog
steeds actueel. De vrouwencommissie heeft
tal van getuigenissen opgetekend van latere
slachtoffers van seksueel geweld in conflict
situaties: van de vermeende coup in 1965 tot
de annexatie van Oost-Timor, de militaire
operaties in Aceh en Papua en de mei-rellen
in 1998. 'Deze vrouwen hebben als overleven
den recht op eerherstel en genoegdoening.'
De realiteit leert dat juridische procedures
vaak vastlopen op politieke onwil. Conser
vatieve nationalistische groepen in Japan
blijven hardnekkig weigeren de oorlogsmis
daden te erkennen. En het Indonesische leger
schuift het veelvuldige seksueel geweld in
conflictgebieden telkens terzijde als 'inciden
ten' gepleegd door sujetten (oknum). 'Zolang
de juridische genoegdoening uitblijft, moe
ten we in elk geval proberen overlevenden op
een andere manier recht te doen', verklaart
Yuniyanti. Vooral om schaamte en stigmati
seren te doorbreken. Zodat de vrouwen die
de moed hebben een getuigenis af te leggen,
ook iets terugkrijgen. Ze is dan ook blij met
de Troostmeisjes-tentoonstelling, 'dat is een
goede manier om een breder publiek te
bereiken, zowel bezoekers als media.'
De vrouwencommissie opende vorig jaar
augustus in Jakarta de eerste tentoonstel-
Journaliste Hilde Janssen en fotograaf Jan Banning begonnen in 2007 hun zoektocht naar
voormalige 'troostmeisjes' in Indonesië om hun verdrongen verleden van seksuele dwang
arbeid vast te leggen in woord en beeld. Het project resulteerde in 2010 in twee boeken
(het tekstboek Schaamte en Onschuld van Janssen met foto's van Banning en het fotoboek
Troostmeisjes/Comfort Women van Banning met teksten van Janssen), een fototentoon
stelling en een documentaire film Omdat wij mooi waren van Frank van Osch. De fototen
toonstelling reist simultaan door Nederland en Indonesië en was al te zien in Rotterdam,
Jakarta, Semarang en Yogyakarta. Nog t/m 25 september is de tentoonstelling te zien in
museum Bronbeek in Arnhem. Meer info: www.hildejanssen.nl;www.janbanning.com;
www.indischherinneringscentrum.nl
Het boek Schaamte en Onschuld is uitverkocht, maar kan via print on demand nog bij uitge
verij Nieuw Amsterdam worden verkregen: www.nieuwamsterdam.nl
De documentaire Omdat wij mooi waren is te bestellen in de Moesson-shop:
Maak 14,95 (plus 2,- verzendkosten) over op rekening 6685 t.n.v. Moesson, Amersfoort
o.v.v. 'Omdat wij mooi waren'. Of shop op onze site: www.moesson.com
22 Moesson
Moesson #2 augustus 2011.indd 22
28-
