indonesië 0
Niet alleen in Indonesië, maar wereldwijd.
Utami: 'In Europa hebben mensen lange tijd
beweerd dat religie op den duur zou verdwij
nen. Ze hebben het hele proces van seculari
satie ondergaan. Het interessante is echter,
dat het nu juist die mensen zijn die niet
geloven dat religie ten dode is opgeschreven.
In tegendeel.'
Om te bewijzen dat religie nog steeds een
voorname rol speelt in de samenleving, hoef
je volgens Utami niet eens ver te zoeken: 'In
de boekwinkels staan schappen vol met boe
ken over spiritualiteit en religie. Mensen heb
ben spiritualiteit nodig in hun leven. Daarom
zijn veel mensen nu ontworteld. Ze zijn het
contact met de natuur verloren en daardoor
op zoek naar zichzelf. Een ander voorbeeld
zijn de terroristen die in naam van een
godsdienst aanslagen doen. Ik geloof dat die
mensen dat uit oprechte overtuiging doen.
Een zelfmoordterrorist blaast zichzelf niet op
omdat hij er later profijt van heeft. Dit roept -
zeker in het seculiere Europa - veel vragen op.
Waarom gebeurt dit? Hoe kan iemand zoiets
doen? Hoe komt het dat er mensen zijn die
niet uitgaan van idealen die gebaseerd zijn
op het rationalisme en de verlichting?'
Dogma's
Na de reformasi, na het aftreden van
president Soeharto, is religie in de dogma
tische zin sterk in opkomst. Dat merkt ook
Utami op: 'Religie wordt tegenwoordig vaak
gebruikt als vergoelijking voor een groot
deel van het geweld tegen en de discrimi
natie van vrouwen. Daarom ben ik ook zo
sterk tegen de anti-pornowetgeving die nu
in Indonesië van kracht is. Religie als dogma
is een gereedschap voor de politieke macht.
Waar geweld door overheidsfunctionarissen
vroeger werd gepleegd in de naam van de
staatsideologie Pancasila, gebeurt dit nu in
naam van een religie. Als schrijver vind ik dat
ik de taak heb om er achter te komen hoe dit
fenomeen werkt, hoe het tot stand komt.'
Minder ruimte voor volksgeloof
Het oude volksgeloof is sinds eeuwen veran
kerd in de Indonesische samenleving. Tot op
de dag van vandaag hechten veel mensen
waarde aan elementen van dit geloof. Zelfs
wanneer ze op papier een van de vijf grote
religies aanhangen. Voor veel mensen blijven
oude bomen, bergen, grotten en bronnen ge
liefde woonplaatsen van de geesten. Dit idee,
deze plaatsen, vormen vaak het cement dat
een samenleving bij elkaar houdt. Volgens
Utami zijn deze oeroude religies gemargina
liseerd door de invloeden van buitenaf: 'De
oude godsdiensten krijgen steeds minder
ruimte. Ze worden steeds vaker gezien als
teken van "onwetendheid" en "niet van deze
tijd". Dit komt in de eerste plaats door de
invloed van het westerse kapitalisme en het
daarbij behorende secularisme. Maar ook de
invloed van de monotheïstische islam op het
moderne denken is groot. Veel Indonesiërs
zien kapitalisme en een monotheïstische re
ligie als symbolen van vooruitgang. Mensen
zien ook het verschil tussen lokale tradities
en globalisering niet meer. Dat is verwar
rend. Zeker wanneer iemand probeert de
waarden van oude lokale tradities te mengen
met wat het moderne (seculiere) leven van
hem verwacht. Deze verwarring, dit conflict
is niet uniek voor Indonesië. Ik denk dat iets
soortgelijks momenteel in de hele wereld
plaatsvindt. Verschillende waarden die elkaar
soms tegenspreken vechten om de eerste
plaats.'
Waarheid en goedheid
Een vraag die voortdurend terugkeert in
Het getal Fu is: wat is waarheid nu precies?
En, is die waarheid als deze al bestaat, wel
belangrijk? Het zijn vragen die Utami intri
geren: 'Soms weten we niet wat juist is. Dan
twijfelen we. Vaak gaat het dan om een recht
of een ideaal. Rationele zaken. We weten
over het algemeen wel wat goed is. Vriende
lijkheid en genade bijvoorbeeld. Goedheid en
de waarheid zijn niet per definitie hetzelfde.
Daarom laat ik een van de hoofdpersonen
in het boek ook zeggen: "laat vandaag
goedheid zegevieren, niet de waarheid". De
waarheid daar kan mee gesjoemeld worden,
met goedheid niet. Mensen doen elkaar veel
geweld aan in de naam van de waarheid.'
Twee thema's die als een rode draad door het
boek lopen, zijn macht en angst. Een thema
dat in het moderne Indonesië soms helaas
nog actueel is, zo meent Utami: 'Geweld
heeft vaak als doel mensen bang te maken.
Want wanneer mensen bang zijn, kun je
macht over ze krijgen. Sinds de val van Soe
harto kan de overheid gelukkig geen gebruik
meer maken van deze methode. Maar er zijn
nog steeds mensen en milities van religi
euze organisaties of bedrijven die geweld
gebruiken. Ze gebruiken angst om hun doel
te bereiken. Dat kan het uitbannen van een
oude religie zijn, maar ook het ontginnen van
een berg. Mensen creëren hun eigen waarhe
den om zo hun doel te bereiken. Mededogen
en goedheid zijn hiervan vaak het slachtoffer.
Angst is gebaat bij een wereld die zwart-wit
is.'
Zwart-witdenken
Volgens Utami moeten we juist van het
zwart-witdenken af. 'De werkelijkheid is al
tijd complexer dan hij op het eerste oog lijkt.
In mijn optiek zijn nul en één niet elkaars
tegenpolen. Ze vullen elkaar juist aan. De
verleidelijke gedaante - half mens, half wolf
- waarvan hoofdpersoon Yuda soms bezoek
krijgt tijdens zijn klimtochten, fluistert hem
daarom ook het getal Fu toe. Fu is een num
mer uit een ander telsysteem, een oneindig
nummer. Het is een herinnering aan "het
Andere" of aan "anders zijn". Daar is geen
ruimte meer voor in de moderne maat
schappij. We menen de waarheid in pacht te
hebben. Denken alles te weten en menen die
waarheden aan anderen te moeten opdrin
gen. De boodschap die ik met dit boek wil
overbrengen is dat de systemen die wij als
mens bedenken om de wereld te ordenen
nooit af zijn. Er is altijd iets anders mogelijk.
De waarheid is net als het beklimmen van
een berg. Je kunt de snelste weg naar boven
nemen, pinnen in de berg slaan om haar
maar zo snel mogelijk te bedwingen. Maar er
zijn meer wegen naar boven. Je kunt de top
van een berg ook op een natuurlijke manier
bereiken zonder deze te beschadigen.'
mei 2012 23
Moesson #11 mei 2012.indd 23 -fffi! 26-04-12 17:34
