Het Onheil Aan Banden
Frans Leidelmeijer
UIT DE KUNST
Ter gelegenheid van het verschijnen van de
1.000ste editie van Moesson vroeg de redac
tie mij: 'Welke van je tot nu toe verschenen
columns is je favoriete?'
In 1983 ging ik, na het gedwongen vertrek
van mijn familie uit Indonesië in 1951, voor
het eerst weer terug. Eén van de redenen
was, dat ik in Nederland door diverse publica
ties en tentoonstellingen geïnteresseerd was
geraakt in de koloniale architectuur van 1900
tot 1950. In het bijzonder de architectuur in
art nouveau stijl, Amsterdamse School, art
deco en modernistische stijl, gebouwd door
Nederlandse, Indo-Europese en Indo-Chinese
architecten en ingenieurs. Dezelfde stijlen
waarin ik me als kunstexpert sinds 1971 heb
gespecialiseerd.
Die eerste reis was een openbaring. Het was
een vorm van moderne archeologie bedrij
ven. In alle grote steden op Sumatra en Java,
op Bali wat minder, maar ook in kleinere
plaatsjes trof ik gebouwen waarvan ik de
stijlen herkende van Nederlandse, Europese
en Amerikaanse architectuur, maar in een
tropische variant of in een mengvorm van
Indonesische en westerse architectuur. Ik
trof er niet alleen architectuur aan, maar ook
tegeltableaus, beeldhouwwerk, vloertegels
en glas-in-lood ramen. Soms ook meubels.
Ik ben daarna nog vele malen teruggeweest
en ontwikkelde het idee om er met een
professionele fotograaf heen te gaan om een
spectaculair fotoboek te maken. Goede foto's
kunnen ook zo veelzeggend zijn. Helaas is
het er nog niet van gekomen...
Mijn bezoek aan Indonesië is de aanleiding
geweest tot een van mijn favoriete columns
in Moesson van november 2003, gewijd
aan het voormalige verzekeringsgebouw
ontworpen door Hein Berlage in Soerabaja.
Evenals bij de Beurs in Amsterdam heeft
Berlage bij dit gebouw samengewerkt met
de beeldhouwer Joseph Mendes da Costa
die 2 spectaculaire dorpelwachters in de
vorm van gevleugelde jaguars ontwierp.
De dorpelwachters dragen de naam Het
Onheil Aan Banden, heel toepasselijk voor
een verzekeringsmaatschappij. De andere
kunstenaar waar hij net als bij de Beurs een
beroep op deed, is Jan Toorop, die een klein
tegeltableau ontwierp met betrekking op
het verzekeringswezen. Dit tableau werd
boven de middelste ingang van het gebouw
ingemetseld. Ik kan me nog goed herinneren
dat ik euforisch gestemd het gebouw bekeek.
Berlage in Soerabaja samen met die grote
beelden van Mendes da Costa. Ongelofelijk!
Euforie vermengd met weemoed, verlangend
naar een tijd die toch voorbij is. Echter ook
frustratie over het feit dat de band met onze
voormalige kolonie zo abrupt werd verbro
ken en de vrees dat die koloniale architectuur
niet behouden zal blijven. Ondanks diverse
verenigingen in steden als Jakarta, Bandung
en Semarang tot behoud van deze koloniale
architectuur, is het in al die jaren niet echt
opgeschoten met de grootschalige conserve
ring van deze unieke erfenis.
Ik hoop echter dat mijn favoriete column de
aanzet blijft tot het realiseren van mijn lang
gekoesterde wens tot het maken van een
fotoboek. Deze culturele erfenis is het meer
dan waard.
FOTO: LEENDERT JANSEN
bespreekt iedere maand een kunstobject
dat ontstaan is uit Europese en Indische
kruisbestuiving.
juli 2012 27
Moesson #1 juli 2012.indd 27
2Q-0R-12 1124
