Metamorfoze
UIT DE KUNST
Jan Toorop heeft naast beeldende kunst als
schilderijen en tekeningen ook toegepaste
kunst ontworpen zoals spiegellijsten, affiches
en boekbanden. Tijdens de art nouveau
periode getuigde het van moderniteit als
kunstenaars en architecten zich ook op het
gebied van de vormgeving begaven.
Vooral de boekbanden die hij ontwierp voor
de symbolische verhalen van Louis Couperus
zijn nu gezochte verzamelobjecten gewor
den voor musea en particulieren. De eerste
boekband die hij voor Couperus ontwierp
is Metamorfoze uit 1897. Hij deed dat op
uitnodiging van de Amsterdamse uitgever
Lambertus Jacobus Veen die in de periode ca.
1892-1935 veel bijzondere boekbanden uitgaf
naar ontwerp van toonaangevende kunste
naars. De boekbanden werden uitgevoerd
door de firma Brandt Zn.
Metamorfoze is een symbolische roman. Dan
was de symbolist Toorop dé persoon om daar
een passende boekband bij te ontwerpen. In
de kunststroming het symbolisme wordt de
vrouw vaak gebruikt als metafoor om een
hoger idee of om seksuele gevoelens of diepe
zielenroerselen uit te drukken.
Op de voorplaat staat een vrouw op een
wolk, waarmee Toorop wil aangeven dat ze
zich in hogere sferen bevindt. Ze heeft lang
zwart haar dat tot de grond reikt, een exta
tisch geheven hoofd met gesloten ogen. De
vrouw ontdoet zich van haar windselen als
symbool voor een zich ontwikkelende ziel.
De windselen gaan over in een vlecht
werkornament of entrelac motief; een oud
Keltisch motief dat in de Britse art nouveau
veel voorkomt. De symbolistische bandte
kening loopt over de rug door. Zowel de rug
als het achterplat hebben gebogen lijnen,
symmetrisch gegroepeerd. Het ontwerp
voor Metamorfoze schijnt grote invloed te
hebben gehad op het werk van de Weense
schilder Gustav Klimt. Er werden 3500
exemplaren van Metamorfoze gedrukt in
zwart-wit en bruin met beige. Couperus
was zeer te spreken over het ontwerp van
Toorop. Zijn vrouw wat minder, die vond het
te onrustig. Naast Metamoforze ontwierp
Toorop ook nog de banden voor Louis Cou
perus' Psyche, Babel en God en Goden.
Een uitgebreider artikel over Jan Toorops
boekbanden voor Louis Couperus schrijft
Frans Leidelmeijer voor Extaze. Extaze
verschijnt 13 april en is dan helemaal gewijd
aan Couperus in het kader van zijn 150ste
geboortejaar. Tevens verzorgt Studio 2000 in
Blaricum nog t/m 28 april een verkoopten
toonstelling met werk van Jan Toorop.
Meer info: www.studio2000.nl
FOTO: LEENDERT JANSEN
Frans Leidelmeijer
bespreekt iedere maand kunst die is
ontstaan uit Europese en Indische
kruisbestuiving.
maart 2013 25
Moesson #9 maart 2013.indd 25
21-02-13 09:25
