TEMPO DOELOE
de negentiende eeuw maakt de
T' Javaanse edelman raden mas
X I L arjo Poerwolelono vanuit zijn
woonplaats Salatiga in Midden-Java in totaal
vier reizen over zijn geboorte-eiland. Hij legt
daarbij ruim vijfduizend kilometer af. Niet
niks, als je je bedenkt dat hij voornamelijk
per rijtuig en te paard reist - en lang niet
altijd over de keurig onderhouden Grote
Postweg, maar meer dan eens over brok
kelige bergpaden langs steile hellingen en
huiveringwekkende afgronden.
Tijdens zijn reizen over Java bezoekt Poerwo
lelono steden als Batavia, Bandoeng, Sema-
rang, Cheribon en Soerabaja, de vorstendom
men Djokjakarta en Soerakarta, maar ook
kleine dorpen en gehuchten. Van elke stad
doet hij nauwkeurig verslag van de indeling,
opbouw en staat van onderhoud, en geeft
een indruk van de sfeer en bedrijvigheid die
er heerst. Moderne westerse uitvindingen en
technische hoogstandjes, zoals de straatver
lichting met gaslantaarns, de stroomtrein
en paardentram in Batavia en het droog
dok voor schepen in de rede van Soerabaja
beschrijft hij minutieus, waarbij hij zijn
verwondering en bewondering niet onder
stoelen of banken steekt. Naast alle steden
en dorpen bezoekt hij ook de voornaamste
bezienswaardigheden van het eiland, zoals
de krater en zandzee van de Bromo, het
meer van Grati en de bron Banjoebiroe, 's
Lands Plantentuin en Paleis Weltevreden in
Buitenzorg, graven van sultans en heiligen
en de tempels Boroboedoer, Panataran en
Singosari. Zijn ervaringen, belevenissen en
Regenten van Demak en Koedoes, Poerwolelono (rechtsonder) met zijn broers.
(Woodbury Page, voor 1868, KITLV)
indrukken tekent hij op in een gedetailleerd
reisverslag, getiteld Lampah-lampahipoen
radèn mas arjo Poerwolelono (De reizen van
raden mas arjo Poerwolelono), dat in twee de
len in 1865-1866 in Batavia wordt uitgegeven,
en waarvan in 1877 en in 1880 een tweede,
herziene druk verschijnt. Wat Poerwolelono's
reisverslag extra bijzonder maakt is, dat het
een van de eerste Javaanse literaire werken
is dat in Javaanse drukletter verschijnt. Met
dit werk verwerft Poerwolelono zich dan ook
de nodige bekendheid en aanzien, zowel in
Indië - zijn werk wordt in het Madoerees
vertaald en vindt navolging door verschillen
de Javaanse tijdgenoten - als in Nederland,
waar men hem in academische kringen ziet
als een 'uiterst beschaafde inlander'. Voor
de Hollanders belichaamt hij de Javaan die
zich de juiste Europese normen eigen heeft
weten te maken en met zijn schrijftalent
belangrijke maatschappelijke veranderingen
op gang probeert te brengen.
Reislust
Poerwolelono is het pseudoniem van de
Javaanse edelman Tjondronegoro V, die
leeft van circa 1836 tot 1885. Als eerste zoon
van de regent van Demak stamt hij uit een
oud regentengeslacht afkomstig van Java's
noordoostkust. Tjondronegoro groeit op in de
gegoede kringen van de prijaji's, de Javaanse
bestuurlijke elite. Vrij bijzonder en vooruit-
20 Moesson
Moesson #11 mei 2013.indd 20
24-04-13 18:26
