Omcieel
SOERABAJA MON AMOUR
wonen er nu
zo'n drie mil
joen mensen, officieus misschien wel dubbel
zoveel, in Sparkling Surabaya, zoals het
tegenwoordig wordt geafficheerd door het
bureau voor toerisme. Ter vergelijking: Am
sterdam is de grootste stad van Nederland
en telt 'slechts' 800.000 inwoners. Hoe was
dat in de koloniale tijd? Even de onmisbare
Beknopte Ecyclopaedie van Nederlandsch-
Indie opengeslagen van 1921, 'aangeboden
door de Rotterdamsche Lloyd'. Daarin wordt
de telling van het jaar 1917 aangehouden:
ongeveer 145.000 inwoners, bestaande
uit 15.000 Europeanen, 106.000 Inlanders,
21.000 Chinezen en 3000 Arabieren en
andere Vreemde Oosterlingen. Om even die
raciale scheiding aan te houden: de soldaat
van Oranje, Erik Hazelhoff Roelfzema, is er
geboren; Wieteke van Dort alias Tante Lien
en ook Xaviera Hollander die faam maakte
als de Happy Hooker. Indische Nederlanders
werden tot de Europeanen gerekend; een
bekende Indo uit de stad is voormalig prof
voetballer en nog steeds voetbalcoach André
Wetzel. Heb even de Wetzels nagetrokken
in het Adresboek van geheel Nederlandsch-
Indië door Kleian uit 1921/22 en inderdaad,
er staan maar liefst 10 Wetzels in Soerabaja
genoteerd, de eerste ene A. Wetzel, employé
van de N.I. zuurstoffabriek. De Chinees Liem
Seen Tee moet zijn fans hebben, want hij was
er in 1918 de grondlegger van de kreteksiga-
ret. De allerberoemdste zoon van Soerabaja
is een Indonesiër, half Javaans, half Balinees:
Soekarno!
De Zeven Provinciën
De eerste president van Indonesië gaf vlak
nadat hij aan de macht was opdracht om
een geschutskoepel van het schip de Hr.
Ms. Soerabaja te slopen en te bewaren in
een museum. Het schip was vlak voor het
begin van de Japanse bezetting afgezonken
voor de haven van Soerabaja, om de vijand
op- of liever tegen te houden. Het heeft niet
geholpen. Maar waarom was Soekarno er
zo op gebrand om dat stuk geschut veilig
te stellen? Wel, de Soerabaja was eigenlijk
de omgedoopte Hr. Ms. De Zeven Provinciën.
40 Moesson
Moesson #11 mei 2013.indd 40
Op dat schip was begin 1933 een muiterij
uitgebroken onder 'inlands personeel' dat
was geholpen door Hollandse minderen.
De muiters stoomden op naar Soerabaja en
de wildste geruchten deden de ronde dat
de stad dan gebombardeerd zou kunnen
worden. Die hielden aan, zelfs nadat de
muiters een telegram lieten uitgaan met de
boodschap: 'geen geweld in zin'; ze wilden in
Soerabaja de schuit weer overdragen.
Paniek bij de marineleiding, het mocht toch
niet zo zijn dat muiters bepaalden hoe de
zaken zouden verlopen. Voordat het schip
Soerabaja kon bereiken, werd vanuit een
vliegtuig een bom op het schip gegooid,
waarbij negentien muiters direct de dood
vonden. De overigen werden gevangengezet
en later tot lange celstraffen veroordeeld,
meer dan 500 zogenoemde Inlandse sche
pelingen werden ontslagen. De autoriteiten
grepen de gelegenheid aan om meteen
alle politieke opposanten aan te pakken,
waaronder... Soekarno. Hij werd verbannen.
Eenmaal president wilde hij de herinnering
aan muiterij, als eerste grote nationalistische
daad, vastleggen in een museum. De ge
schutskoepel is nu te zien in Loka Jala Crana
marinemuseum in Surabaya.
Koloniale architectuur
Er is nog veel meer te zien uit de Nederland
se tijd in het Surabaya van nu, al is de stad
sindsdien enorm veranderd. Volgens kunst
en architectuurkenner Frans Leidelmeijer
herbergt Surabaya nog steeds de meeste en
mooiste koloniale gebouwen van Indone
sië. Dat kan ook niet anders. Berlage was er
actief en andere bekende architecten uit de
vooroorlogse jaren zoals Ed. Cuypers, M.J.
Hulswit, W. Lemei, A. Zimmerman en 'de ar
chitect van Soerabaja' C. Citroen (1881-1935).
Diens bekendste werk is het gemeentehuis,
dat nog steeds bestaat.
Heel veel mensen in Nederland hebben hun
roots via dat gemeentehuis getraceerd. Een
van hen is Patrick Wouters (Den Haag, 1962),
een van de organisatoren van De Grote
Surabaya Show tijdens de Tong Tong Fair. Hij
vertelt: 'Ik ben er niet geboren, heb er niet
gewoond of gewerkt, maar het lijkt of ik de
stad door en door ken. Een handvol foto's
en summiere verhalen van mijn ouders en
grootouders geven een impressie van de stad
die nog steeds tot de verbeelding spreekt.
In mijn familiegeschiedenis, zowel langs
moeders- als vaderskant, is deze stad zeker
zo'n tachtig jaar van betekenis geweest. Mijn
ouders hebben elkaar daar ontmoet. Dat er
ook zoiets was als het eiland Java, naast al
die andere duizenden eilanden, en dat mijn
familie zich uiteindelijk over heel Java had
verspreid, wist ik als kleine jongen nog niet.
Het klonk al zo magisch als je kon zeggen:
Mijn ouders komen uit Soerabaja.'
Soerabajase Schoolvereniging
De moeder van Patrick Wouters volgde
onderwijs aan de Soerabajase Schoolver
eniging (SSV). De overgang van Nederlands-
Indië naar Indonesië had tot gevolg dat het
Nederlands-Indisch onderwijssysteem ver
dween. Schoolkinderen moesten geleidelijk
overgaan naar het Indonesische onderwijs.
Dit gebeurde ook in Surabaya met het voort
gezet onderwijs, zoals de hbs-en en mulo's
die getransformeerd werden in SMA's en
SMP's. Rond de jaren 1950 is toen scholenge
meenschap SSV opgericht, bestaande uit een
afdeling hbs en mulo geënt op het Neder
lands onderwijs. De school werd gevestigd
in de gewezen Middelbare Meisjes School
(MMS) aan de Gentengkali 33.
De SSV had een heel actieve leerlingenver
eniging die zelfs een maandelijks schoolblad
uitgaf. De sport- en toneelcommissie orga
niseerde samen met het lerarencorps in die
tijd sportwedstrijden en toneel- en cabaret
avonden (met onder meer Wieteke van Dort).
De kerst- en oudjaarsdansavond waren ook
populair bij andere scholieren in Surabaya.
En tijdens de vakanties werden er onder
meer tochten naar de Bromo en de Welirang
gemaakt onder leiding van een docent.
Aan het sprookje kwam een einde in maart
1958, toen de school definitief de deuren
sloot. Nog hetzelfde jaar organiseerden ex-
SSV-ers Jeanette Mouthaan, Jim van Lawick,
Yan Oh Djie Han en Gerard van Dijk al de
eerste reünie in het Minerva Paviljoen in Am
sterdam. Daarop werden de reünies meestal
