INTERVIEW
anders was gegaan, zei ze (ze imiteert haar
moeder weer met Indisch accent): "Ach schei
toch uit, ik vertel het met een beetje jus."'
Haar moeder was directrice van het AMVJ
gebouw. Dat was na de oorlog een
militair tehuis, waar Hollandse soldaten op
adem konden komen. 'Na het vertrek van de
militairen werd het een cultureel centrum.
Mijn moeder runde dat samen met mijn
tante El. Ze hebben er allebei een lintje voor
gehad.'
Wieteke werd geboren op 16 mei 1943.
De oorlog in Indië zou nog twee
jaar duren. En daarna moest de Bersiap nog
komen. 'Ik kan me daar niets meer van herin
neren', zegt ze. Wat er toen is gebeurd heb
ben ze haar later verteld. Haar vader, Theo
van Dort, werd tijdens de Bersiap vermoord
door extremisten. 'Hij werkte in een Chinese
suikerfabriek. Toen kwam er zo'n bende langs
en is hij opgepakt. Toen ze hem kwamen
zoeken, is mijn vader in de fabriek gebleven.
Mijn moeder is met mij en mijn jongere
broertje en een tante van ons over de muur
ontsnapt. Met een lorrie waarop suikerriet
werd vervoerd zijn we naar suikerfabriek Toe-
langan gevlucht. Mijn vader werd gevangen
gezet en gemarteld en toen hebben ze hem
doodgemaakt. Pas maanden later heeft mijn
moeder gehoord dat hij dood was. Al die tijd
hoopte ze dat hij nog zou leven. Dat was een
verschrikkelijke periode. Mijn moeder was
een tijdlang psychisch blind. Mijn oudste
broer Rob, die samen met een neef ook in de
Werfstraatgevangenis had gezeten, heeft
toen tegen haar gezegd: "Mama als je jezelf
nu niet herneemt zijn we niet alleen een
vader kwijt, maar ook een moeder."'
Later hertrouwde haar moeder. 'Mijn
nieuwe vader was voor ons kinderen een
droomprins. Een schat van een man. Hij heet
te Louis Rommelaar en was directeur van
rubberfabriek Nagel. Die heb ik jaren later
nog twee keer bezocht. Hij had een prachtig
huis, het mooiste huis van Soerabaja, het
eerste met twee verdiepingen. Dat was door
een Nederlandse architect gebouwd.'
Wieteke bleef er tot 1957 wonen. 'Op de
Gentengkali-hbs gingen de lessen gewoon
door in het Nederlands. Indonesisch sprak je
alleen met de bedienden. Op school kregen
we dat twee keer in de week van meneer
Liem. Alles liep door elkaar. We hadden
Indonesische kinderen op school, Chinese
kinderen, Hollandse kinderen.'
Als jong meisje maakte ze het jonge Indo
nesië mee. Voor wrok over het verleden was
geen plaats. 'Mijn moeder en mijn tweede
vader hebben ons opgevoed zonder haat
jegens Japanners en Indonesiërs. In de oorlog
gebeuren dat soort dingen nu eenmaal.'
Als ze nu naar Indonesië gaat wordt ze
er met open armen ontvangen. 'In Indo
nesië weten ze dat ik in Nederland veel voor
veteranen optreed. Zelfs de militairen die ik
daar spreek, zeggen me: "Laat de veteranen
in uw land weten dat ze hier altijd welkom
zijn."'
Ze was erbij toen veteranen uit beide landen
elkaar de hand schudden, zoals een paar jaar
geleden in de Generaal Spoorkazerne. 'Ik was
tot tranen toe bewogen. Ik zie dat Nederland
en Duitsland niet snel doen.'
Laatst waren de Indië-veteranen weer in het
nieuws toen oude foto's werden gevonden
waarop te zien zou zijn hoe Indonesiërs
standrechtelijk werden geëxecuteerd. Als
dat ter sprake komt, wordt Wieteke voor het
eerst tijdens het gesprek een beetje boos.
'Belachelijk. Onze veteranen hebben nooit
de erkenning gekregen, waar ze recht op
hadden. Moet je nagaan, toen de oorlog in
Nederland uitbrak, waren het kinderen van
een jaar of veertien. Vijf jaar later zijn ze
negentien en worden ze opgeroepen, een
enkeling ging als vrijwilliger. Bij de eerste
patrouille zien ze meteen hun kameraden in
flarden aan de bomen hangen of onthoofd
door zo'n draad boven de weg. Als kind heb
ik die jongens meegemaakt in het militair te
huis in het AMVJ gebouw. Hele jonge jongens
die voor Nederland hun best hebben gedaan,
en dan komen ze terug en dan worden ze
voor oorlogsmisdadigers uitgemaakt. Ik vind
dat idioot. Dan stonden de communisten
hier aan wal en riepen: moordenaar. En dan
treden er nu ineens allemaal instituten naar
voren die alles weer willen onderzoeken.
Maar die willen alleen maar hun baan red
den. Nou, mijn neus.'
Als Tante Lien vertelt ze een verhaal hoe
ze met de boot naar Nederland kwam,
maar zelf kwam ze in 1957 met het vliegtuig.
Holland in het voorjaar was prachtig, met
al die bloesems. Ze dacht nog dat ze terug
zouden gaan. Maar in oktober kreeg haar
vader het bericht: je hoeft niet meer terug
te komen, alles is weg. 'We zijn een week in
de put geweest en toen zei mijn vader: "We
zijn nog gezond, we beginnen opnieuw."' Een
broer die nog was achtergebleven en later
naar Australië zou gaan stuurde haar nog
haar dagboeken na. 'Mijn vader was te oud
om hier nog een baan te krijgen. Dus toen is
hij met een oom van mij een makelaarskan
toor begonnen. Op de dag van de oprichting
ging mijn oom dood, en toen hebben mijn va
der en mijn tante El het samen gedaan, met
mijn moeder achter de telefoon. Ze hebben
keihard gewerkt en binnen vijf jaar waren ze
een bekend kantoor.'
Terugkijkend op haar eigen carrière heeft
ze zelf ook altijd hard gewerkt. Overdag
naar de toneelschool, 's avonds naar de oplei
ding voor kleuterleidster. Overdag opnamen
in de televisiestudio, 's avonds het atelier in,
want naast haar carrière als actrice, werd
ze ook beeldend kunstenaar. 'Vanaf mijn
vijftiende heb ik me overwerkt. Schilderen
en tekenen deed ik vaak 's nachts. Ik heb hele
nachten doorgehaald. Dat kon ook, omdat ik
met weinig slaap toekon.'
Sinds haar hartoperatie is ze sneller moe en
moet ze veel rusten. 'Als je te weinig slaapt
kan je lichaam, vooral je organen, niet goed
herstellen.' Vandaar dat ze nu op tijd in bed
ligt, op zijn laatst om elf uur.
Verder treedt ze nog altijd op als Tante Lien
en gaat ze een paar keer per jaar naar Indo
nesië. Sinds een jaar of drie durft ze het land
pas te schilderen. 'Indonesië is zo mooi, dus
dan wordt het al heel snel kitsch.' Daarom
heeft ze eerst nog twee jaar speciaal aqua
relles genomen. En op een gegeven moment
lukte het. Eerst schilderde ze al die sawa's
hol, maar nu zijn ze eindelijk mooi.
Wieteke - 50 jaar in het vak
Koninklijke Schouwburg Den Haag, 24 juni,
aanvang 19.30 uur. Kaarten: 070 - 356 535 of
www.ks.nl
juni 2013 17
Moesson #12 juni 2013.indd 17
28-05-13 10:28
