OP 15 AUGUSTUS j
Kapitein Pattimura
INDONESIË
de tijdens de Tweede Wereldoorlog omge
komen KNIL-soldaten en burgers herdacht
op het Nederlands ereveld Menteng Pulo in
Jakarta en op ereveld Kembang Kuning in
Surabaya. En op Ancol wordt elk jaar op 3 juli
een herdenkingsplechtigheid gehouden. En
hoewel deze herdenkingen ieder jaar weer
in Indonesië worden gehouden, blijven ze
toch vooral een Nederlandse aangelegen
heid. Niet verwonderlijk ook. Ieder land
herdenkt zijn eigen helden, en de soldaten
van het KNIL wordt dankzij de Indonesische
geschiedenisboekjes geen heldendom toege
schreven. Over de wanhopige maar dappere
weerstand tegen de Japanse invasie, wordt
in Indonesische schoolboeken net zo min
geschreven als over het lot van de buiten
kampers in het Nederlandse onderwijs.
Hari Pahlawan
De afwezigheid van Indonesische hoogwaar
digheidsbekleders tijdens de herdenkin
gen op de Nederlandse erevelden op Java,
betekent echter niet dat er in Indonesië niets
herdacht wordt. Wat 15 augustus is voor Indi
sche Nederlanders en 4 mei is voor Neder
land, is Hari Pahlawan voor Indonesië. Waar
in Indonesië op 17 augustus de geboorte van
de republiek wordt gevierd - en vanuit Indo
nesisch perspectief dus de bevrijding van het
Nederlandse juk - worden op 10 november
de slachtoffers die hiervoor zijn gevallen
herdacht. Elk jaar op 10 november krijgt heel
Indonesië vrij om de mensen die gevallen
zijn in de onafhankelijkheidsstrijd tegen de
Nederlanders en de Britten te herdenken.
De Indonesiërs hebben voor 10 november
gekozen omdat dat de dag is dat tijdens
de slag om Soerabaja, de Javaanse stad ge
bombardeerd werd door de Britten. Een dag
ervoor hadden de Britten de Indonesische
onafhankelijkheidsstrijders een ultimatum
gegeven zich over te geven en hun strijd te
30 Moesson
staken. De Indonesiërs weigerden, en dat had
een bombardement van de stad tot gevolg.
Hoewel de slag om Soerabaja vanuit militair
oogpunt een gevoelig verlies betekende voor
de Indonesiërs, wordt het in de Indonesische
geschiedenisboeken gezien als een keerpunt
in de onafhankelijkheidsstrijd. In totaal
120.000 man trokken tijdens de slag om
Soerabaja ten strijde tegen de Britten. Het
bewijs, volgens de geschiedenisboeken, dat
de wens om een vrije republiek breed gedra
gen werd. Deze morele overwinning werd
duur betaald: 16.000 Indonesische strijders
verloren hun leven tijdens het bombarde
ment. 2.000 Britten overleefden het ook niet.
Geen enkel gevecht tijdens de onafhankelijk
heidsoorlog kostte zoveel levens.
Douwes Dekker en Hatta
Maar 10 november gaat niet alleen over
de slachtoffers die zijn gevallen tijdens de
onafhankelijkheidsoorlog. Er wordt die dag
ook stilgestaan bij offers die de 156 pahla
wan nasional hebben gemaakt voor volk en
vaderland. Het mag geen verrassing heten
dat vader des vaderlands en eerste president
Soekarno deel uitmaakt van dit selecte gezel
schap en ook Mohammed Hatta ontbreekt
natuurlijk niet. Maar ook schrijver Eduard
Douwes Dekker (Multatuli), zijn Indische ach
terneef Ernest Douwes Dekker (Dédé) die de
Indische Partij oprichtte, en vrouwenrechten
voorvechtster Kartini zijn officieel erkende In
donesische helden. Volgens de Indonesische
geschiedschrijving hebben zij een belangrijk
fundament gelegd voor modern Indonesië en
zijn ze 'voorbeelden voor de gehele natie'.
Veel vooroorlogse nationale helden hebben
overigens één ding gemeen. Ze hadden het
niet zo op Nederlanders. Zo is daar Prins
Antasari van Banjar (1809-1862), de man die
nu het 2.000 rupiah-biljet siert. Hij wordt
op heldendag geroemd om de strijd die
hij voerde tegen de Nederlandse koloniale
troepen die het op zijn koninkrijk hadden
voorzien tijdens 'de Bandjermasinsche
Krijg'. Ook de Atjehoorlog die tussen 1873 en
1914 gevoerd werd, leverde een flink aantal
nationale helden op. Zowel guerrillaleiders
Teungku Chik di Tiro en Cut Nyak Dien wor
den geroemd om hun rol in de oorlog tegen
de Nederlanders.
En wat te denken van Kapitein Pattimura,
die nu het 1.000 rupiah-biljet siert. Nadat
de Molukken van Britse handen weer terug
in Nederlandse handen vielen, was hij bang
dat het Nederlandse bestuur slecht voor de
inwoners van de eilandengroep zou zorgen.
Hij organiseerde een gewapend verzet tegen
het Nederlands bestuur en wist in 1817 Fort
Duurstede in handen te krijgen door alle
soldaten die er gelegerd waren te doden.
Zijn heldendaad wordt ieder jaar op 15 mei
gevierd tijdens Pattimura-dag. Een natio
nale vrije dag. Interessant aan Pattimura is
bovendien dat hij zowel gezien wordt als een
symbool van Indonesisch patriottisme, als
een symbool voor de strijd voor een onafhan
kelijke Republiek der Zuid-Molukken (RMS).
Voor veel Indonesiërs zijn prins Antasari en
Pattimura toch vooral geliefd omdat ze een
vrije dag opleveren. Ze maken deel uit van
het alledaagse leven omdat ze afgedrukt
staan op rupiah-biljetten en omdat ze pro
minent aanwezig zijn in het geschiedenison
derwijs. De staat ziet ze als bouwstenen van
de nationale Indonesische identiteit. Zeker
een jonge staat, heeft oorlogshelden nodig.
Natuurrampen en terrorisme
Voor de inwoners van Atjeh en Bali zijn het
toch de herdenkingen van recentere gebeur
tenissen (geen officiële vrije dagen) die meer
betekenis hebben. Er is vrijwel niemand in de
provincie Atjeh in het westen van Indonesië
die niet op zijn minst een familielid of vriend
is verloren tijdens de tsunami die ontstond
na de aardbeving. De allesverwoestende
Moesson #2 augustus 2013.indd 30
24-07-13 18:15
