Soerabaja,
Tjalie wilde het, Lilian deed het: vivere pericolosamente.
Met slechts een typemachientje en een kist boeken trok
ze de hele archipel door. Over het avontuurlijke leven
van Lilian Ducelle voordat ze Tjalie ontmoette.
19 september W5-
VIVERE PERICOLOSAMENTE
Door Marjolein van Asdonck Fotografie Suzanne van Hattum
'Toen opeens gebeurde 't. Eerst een steen
door 't raam. Toen vluchtten we naar boven.
Naar de eerste verdieping. De menigte drong
binnen en toen zei een dame: 'Nu moeten we
bidden.'Ik zei: 'Nee, we moeten niet bidden,
we moeten naar de tweede etage, dat bidden
kunnen we boven ook wel...'
Aldus Lilian Ducelle's ooggetuigenverslag
van het grimmige vlagincident bovenop
het Oranjehotel. Ze is dan 25 jaar. Eén van
de bakstenen die tijdens het oproer de ruit
aan diggelen slaat, komt precies op haar
typemachine terecht. Zo kenden we haar: on
afhankelijk en verantwoordelijk, avontuurlijk
en strijdbaar, en begenadigd met een grote
dosis sarcastische humor.
Bij velen geniet Lilian Ducelle vooraleerst
bekendheid als de weduwe van Tjalie Robin
son, godfather van Tong Tong en Moesson en
van de naoorlogse Indo-emancipatie. Na zijn
dood in 1974 neemt zij het roer over. Op haar
eigen manier, ze kan niet anders. Als abon
nees haar verweten dat Tjalie de dingen toch
heel anders zou hebben gedaan, antwoordde
ze:'Tjalie is dood, u zult het met mij moeten
doen.' Uiteindelijk zal ze langer bij Moesson
- ze doopt het blad in 1978 om - werken dan
Tjalie was gegund. In 1991 neemt ze officieel
afscheid.
Lilian Ducelle is de laatste Indische journalist
die de beruchte tropenstijl in haar genen
heeft. Natuurlijk, met haar scheldkanon
nades heeft de beroeps-tjabé-rawit velen
van zich afgestoten. Wanneer een lezer zich
beklaagde over haar felle stijl, kon ze zonder
pardon een abonnement opzeggen: 'We
hebben altijd al te weinig abonnees gehad, u
kunt er ook nog wel bij', zei ze dan dood
leuk, om vervolgens de hoorn op de haak
te smijten. Maar meer nog heeft ze lezers
vermaakt en bewondering geoogst vanwege
haar verantwoordelijkheidsgevoel en inzet
voor de Indische achterban. Misschien niet
zozeer door haar standpunten, maar door te
ageren en te reageren heeft Lilian voor veel
Indische Nederlanders een rol van voorvecht
ster gekregen. Net als Tjalie koesterde zij veel
mededogen voor de zwakkeren. De sterken,
die moesten maar tegen een stootje kunnen.
Lilian Ducelle was een avonturierster voor
wie Nederland altijd te klein is gebleven. Net
als in het Indië van eind jaren veertig, is alles
wat ze nodig had een kist boeken en haar
typemachientje.
Op 7 december 1919 wordt in het bescheiden
plaatsje Sitoebondo aan de kali Sampéan
op Oost-Java Lilian Ducelle geboren als Lilly
Mary Hermine van Zele. De Van Zele's - vader
Sylvester, moeder Johanna, broer Lud (van
Ludwig) en zusje Hetty - zijn een muzikaal en
belezen, hecht Indisch gezin. Al van jongs af
aan is Lilian omringd geweest door boeken.
Haar vader was - net als Tjalie later - ervan
overtuigd dat je kinderen geen kinderachtige
boeken hoeft te laten lezen. Sylvester van
Zele laat zijn dochter alles lezen, desnoods
met een woordenboek. Zonder met haar
ogen te knipperen verklaart de vijftienjarige
Lilian tegen haar lerares Nederlands dan ook
dat ze Louis Couperus verschrikkelijk vindt.
De discussie die daarop volgt, resulteert in
een huisbezoek van de lerares, die versteld
staat van de bibliotheek van haar vader.
Pas later besefte Lilian dat dit eigenlijk een
geval van discriminatie betrof: Een Indo met
boeken, hoe kèn?
Muziek speelt bij de Van Zele's een grote rol.
In 1926 - Lilian is dan zes jaar - vertrekt het
hele gezin Van Zele voor drieënhalf jaar naar
Europa zodat zoon Lud aan het conservato
rium van Nice kan studeren. Op zeventien
jarige leeftijd studeert Lud cum laude af als
concertpianist. Aan het eind van haar leven
kan zijn zus zijn compositie Waltz Brilliant
nog noot voor noot nazingen.
Terug in Malang doorloopt Lilian de zusters
Ursulinen-mulo, een veilige wereld van
ruisende rokken en witgekouste meisjes
benen. Eigenhandig knipt ze daar haar
haren kort en verder leren? Nee zeg, Lilian
wil drukinkt opsnuiven! Haar journalistieke
carrière begint in 1937 op het kantoor van de
Nederlands Indische Metaalwaren en Embal
lage Fabrieken (NIMEF) op Kajoetangan, als
correctrice van De Oosthoekbode. En op haar
achttiende krijgt ze een baan in Soerabaja als
redacteur voor het jeugdblad Jong Indië. Bin
nen het Soerabajaasch Handelsbladconcern
werkt zij zich snel omhoog tot journaliste.
Een heerlijke, onbezorgde tijd, eindelijk op
eigen benen. Incident: collega's moeten Lilian
in bedwang houden wanneer haar meerdere
een Javaanse letterzetter een klap in het
gezicht geeft.
september 2013 27
Moesson #3 september 2013.indd 27
