'Het lijkt wel of Indië met het verstrijken van de
jaren steeds meer tot het hier en nu is gaan
behoren in plaats van tot het verleden'
'Iedereen 'leent'
- zoals ik dat noem -
herinneringen van
anderen'
INTERVIEW
haar na afloop wilde feliciteren moest twee uur in de rij
staan. Pamela herschreef de artikelen en plaatste ze in een
breder kader. Het boek moest een overzicht worden van haar
werk aan de universiteit. Geen theoretische publicatie voor
anderhalve man en een paardenkop collega-schrijvers, maar
een toegankelijk werk, geschreven vanuit het perspectief
van de tweede generatie Indo's. Een boek met een brugfunc
tie, waar gewone Indische lezers ook iets aan hebben. In die
opzet is ze geslaagd. Precies een jaar later werd het resultaat
gepresenteerd op de Tong Tong Fair.
'Nederlands-Indië is voorbij', schrijft Pamela Pattynama in
de eerste zin van haar voorwoord. Toch constateert ze dat
de herinneringen aan de voormalige kolonie vandaag de
dag levend zijn als nooit tevoren. 'Het lijkt wel of Indië met
het verstrijken van de jaren steeds meer tot het hier en nu
is gaan behoren in plaats van tot het verleden.' In Bitterzoet
Indië onderzoekt Pamela hoe dat komt.
In haar boek noemt ze een aantal redenen. 'De eerste is de
herontdekking van Indië in de jaren zeventig. Toen kwam de
kolonie na jaren van vergetelheid ineens in de belangstelling.
Dat gebeurde op verschillende manieren. Enerzijds was Indië
een mikpunt voor kritiek. De beschuldigingen op televisie in
1969 door Joop Hueting dat Nederlandse soldaten tijdens de
politionele acties oorlogsmisdaden hadden begaan, sloegen
in als een bom. Sindsdien staat Indië symbool voor koloniale
exploitatie en racisme. Tegelijkertijd groeide de belangstel
ling voor tempo doeloe enorm. Daarbij werd Indië door een
nostalgische bril bekeken. Die twee lijnen lopen continu door
elkaar. Nu nog altijd. Dat vond ik een intrigerend verschijnsel,
dat ik nader wilde onderzoeken.'
In haar boek stelt Pamela dat met name de visuele media
voor deze groeiende belangstelling van de laatste veertig
jaar hebben gezorgd, al laat ze ook zien dat het van alle
tijden is dat getuigenissen uit het koloniale verleden als
waardevolle herinneringen werden opgetekend. In 1880
schreef de criticus Busken Huet al: 'Indië is ook in het lit-
terarische eene melkkoe.'
Een belangrijke rol dicht ze toe aan Tjalie Robinson die
als eerste de lezers van Tong Tong opriep hun verhalen en
foto's in te sturen. Later kwam daar Rob Nieuwenhuys met
zijn tempo doeloe-boeken bij, die veel waardering oogsten
buiten de Indische kring. 'Kees Fens, toch wel een van de
grote namen van de Nederlandse journalistiek, schreef echt
zwijmelstukken over die tempo doeloe-boeken.'
Naast de invloed van Tjalie en Rob Nieuwenhuys zijn er meer
oorzaken aan te wijzen die hun uitwerking hebben gehad
op het beeld dat wij ons van Indië hebben gevormd, aldus
Pamela. In Bitterzoet Indië laat ze zien hoe boeken als de Max
Havelaar en De stille kracht grote impact hebben gehad op
ons denken over Indië en decennia later opnieuw ook als
film, tv-serie, toneelstuk en musical ons latere beeld van In
dië zouden bepalen. 'Door de jaren heen hebben we ons een
collectief beeld gevormd door alle verbeeldingen van Indië
die tot ons zijn gekomen,' zegt Pamela. 'Herinneringen zijn
nooit helemaal alleen van jezelf. Al denken we vaak anders,
een herinnering is nooit persoonlijk, nooit uniek. Iedereen
'leent' - zoals ik dat noem - herinneringen van anderen.
Zodra je iets hoort over Indië of Parijs of New York, heb je
daar een beeld bij. Helemaal als je daar een film over hebt
gezien. Visuele herinneringen werken heel krachtig door.
Soms herinneren mensen zich een filmbeeld en denken ze
dat ze het zelf hebben beleefd. Op die manier lenen mensen
herinneringen van anderen. Net zoals mensen ook woorden
lenen. Neem het bekende putverhaal uit de Bersiap. Heel
veel mensen zeggen dat ze zelf de put hebben gezien waarin
er getjintjangt werd. Dat is een breed gedeeld beeld gewor
den. Maar herinneringen zijn onbetrouwbaar. Van iedereen.
Neem nog een koekje.'
Dat roept de vraag op hoe betrouwbaar onze geschiedschrij
ving is als we die op herinneringen baseren.
Pamela: 'Die vraag kun je je inderdaad stellen als je op zoek
bent naar de waarheid. Maar die bestaat niet. De waarheid
is altijd de waarheid van iemand of van een groep. En die is
voor iedereen weer anders. Je kunt een heleboel verhalen
vertellen, het leven bestaat uit verhalen, maar die verhalen
14 Moesson
Moesson #3 september 2014.indd 14
27-08-14 23 17
