1/rajM YfdtekeurCge mensyen op sirrajdr
wat ze tebinnen schiet bij Indonesië en er bestaat een goede kans
dat behalve het eten, de vriendelijke mensen en Bali, ook wajang
langskomt. Het poppenspel en de wajangfiguren zijn iconisch voor
Indonesië. Maar ook in de wetenschap heeft wajang de aandacht
getrokken van de nodige onderzoekers. De beroemde term shadow-
state van antropoloog Clifford Geertz is aan wajang ontleend en de
suggestie dat niets is zoals het lijkt en er altijd dalang, poppenspelers,
achter de schermen actief zijn, heeft een lange traditie in Indonesië-
studies.
Maar hoe zit het eigenlijk met wajang in het hedendaagse Indone
sië? Is het net als de tulpen, klompen en windmolens een traditie die
vooral voor toeristen in stand wordt gehouden? Moesson vroeg het
de kersverse doctor.
Waarom wajang?
Sadiah: Na mijn master in Griekse Oudheid in Leiden en een jaar
Reinwardtacademie, begon ik de master museumconservator aan
de Universiteit van Amsterdam. In dat kader moest ik stage in een
museum lopen. Dat werd het Tropenmuseum. In 2005 en 2006 heb ik
er de wajangcollectie geregistreerd en gedocumenteerd. Daarbij ging
het niet alleen om de technische beschrijving van hoe die poppen
waren gemaakt, maar ook welke karakters ze uitbeelden en welke rol
ze in de wajangverhalen spelen. Een combinatie van de materiële en
de immateriële kant van dit erfgoed. Dat vond ik het interessantst.
Toen zich bij de VU de gelegenheid voor deed om met een promotie
onderzoek aan te sluiten bij het project Sites Bodies and Stories, heb
ik in 2006 een voorstel geschreven over wajang als erfgoed. Toen ac
tueel omdat wajang drie jaar eerder door Indonesië was aangemeld
bij de UNESCO om opgenomen te worden op de internationale lijst
voor werelderfgoed. Ik wilde me vooral bezighouden met hoe wajang
functioneert in het huidige Indonesië. Dus niet over het materiaal en
de lange geschiedenis vanuit een puur historische benadering.
Je proefschrift heeft als titel 'Changing wayang scenes'.
Wajang is alles behalve statisch; altijd in beweging en de dalang
brengen steeds veranderingen aan. In het Engels kan de titel twee
dingen betekenen: dat de wajangscènes veranderen, maar ook dat ze
veranderd wórden.
In mijn eerste veldwerkperiode in de zomer van 2009 heb ik eerst
gewoon mensen op straat aangesproken om te vragen of ze naar
wajangvoorstellingen gingen en wat ze ervan vonden. Het bleek dat
nog veel mensen wajang keken. Niet alleen ouderen, maar ook veel
jongere mensen. Overigens moesten bestuurders van wajangorgani
saties vaak erkennen dat zijzelf al lang geen wajangvoorstelling meer
hadden gezien, dat vond ik wel opvallend. Ik moest erg wennen aan
de soepele manier van omgaan met tijd en afspraken en de indirecte
manier van communiceren. Het was uiteindelijk veel wachten en de
kansen grijpen wanneer die zich voordeden; een stuk minder planma
tig dan we hier gewend zijn.
En toen? On tour?
Dat kan je wel zeggen! Na die eerste periode ben ik nog terugge
komen om 12 maanden vanuit Yogyakarta onderzoek te doen. Dat
betekende veel meereizen met de dalang om naar voorstellingen te
gaan en om met hen en de toeschouwers te praten. De dalang leven
het leven van popsterren. Ze treden soms drie keer in de week op.
Die voorstellingen beginnen dan 's avonds om acht uur en duren tot
vier uur in de ochtend. En dan reist het hele gezelschap door naar
een volgende locatie. Heel intensief. Ik zat soms hele dagen in de bus
om naar een voorstelling te gaan kijken die tot in het midden van de
nacht of de vroege ochtend duurde, ging dan slapen om weer terug
te gaan. Ik heb in die tijd wel geleerd om overal waar je de kans krijgt
even te slapen.
In eerste instantie zou ik me vooral richten op één bekende dalang die
als vernieuwer bekend staat, Ki Enthus Susmono uit Tegal. Later ben
ik ook andere dalang zoals Ki Manteb Soedharsono, Ki Anom Suroto
en Ki Purbo Asmoro uit Solo gaan volgen. Al deze dalang behoren tot
de groep van zogeheten dalang superstar, met een enorme bekend
heid. Ieder van hen heeft zijn eigen stijl die hem onderscheidt.
Bij die voorstellingen waren altijd honderden en soms wel duizen
den toeschouwers. Omdat de voorstellingen uren duren met allerlei
verschillende elementen, kwam het vaak voor dat de dalang mij
tijdens de voorstelling ook even op het podium riepen om me te
laten vertellen wie ik was en dat ik onderzoek naar wajang en dalang
deed. In een enkel geval moest ik ook een liedje zingen! Ik denk wel
30 Moesson
Moesson #4 oktober 2014.indd 30 4®+ 26-09-14 09:52
