tUajojMj - neefjes
2.
WAJANG
dat ze de aanwezigheid van een onderzoekster uit het buitenland als
statusverhogend zagen.
Ook heb ik een tijdje bij 2 dalang - Ki Enthus en Ki Manteb - in huis
gewoond. Hoe zag hun dagelijkse praktijk er uit? Ki Enthus was eigen
lijk altijd bezig, ook met het maken van nieuw materiaal en nieuwe
poppen. Ki Manteb leefde meer teruggetrokken.
Waar gaan die wajang voorstellingen eigenlijk over?
De bekende Indiase epen - de Ramayana en de Mahabaratha - zijn
de belangrijkste bronnen van de verhalen die vaak in het Javaans
worden verteld. Maar omdat die voorstellingen zo lang duren en de
verhalen bijzonder rijk van stof zijn, heeft de dalang ook de gelegen
heid om allerlei variaties en eigen verhalen in de voorstelling te ver
weven. Iemand als Ki Enthus staat bekend als een vernieuwer omdat
hij zowel op het gebied van de enscenering, muziek en wijze van
spelen nieuwe dingen heeft uitgeprobeerd. Inmiddels wordt dat door
anderen overgenomen. Maar sommigen zien Ki Enthus juist daarom
als een perusak, iemand die de wajang vernielt. Een dalang als Ki
Manteb staat bijvoorbeeld bekend om zijn uitstekende techniek. De
meeste dalang supersterren hebben gewoon een eigen site en een
Facebook fanpagina waar staat waar en wanneer ze optreden, dus ze
zijn helemaal bij.
Is wajang een traditie op de terugtocht?
Dat valt volgens mij reuze mee. Nog steeds hebben mensen een
heel statisch beeld van wajang. Dat komt omdat wajangpoppen
in een museum natuurlijk niet bewegen, zodat je vergeet dat het
eigenlijk instrumenten voor een poppenspeler zijn. Omdat wajang
nu op is genomen in de UNESCO lijst van immaterieel erfgoed, lijkt
het bovendien alsof het niet echt een levende traditie meer is. Dat
is altijd het risico van dit soort lijsten. Dan lijkt het alsof er maar één
'juiste' manier van wajang spelen is, terwijl je moet vernieuwen als
je wajang levend wilt houden. Mijn eigen ervaring is dat jong en oud
naar wajang-voorstellingen gaat. De dalang zijn echt bekende perso
nen en treden zelfs op in televisiereclames. Bovendien wordt wajang
ook gewoon op televisie uitgezonden. Natuurlijk zijn er vormen van
wajang die minder worden gespeeld, maar dat is een natuurlijke
gang van zaken.
En nu?
Vooral in de tijd van Suharto's Orde Baru is geprobeerd om wajang en
de dalang onder controle te houden door het oprichten van nationale
organisaties en gedragscodes om te voorkomen dat er via wajang kri
tiek zou worden uitgeoefend op de bestaande verhoudingen. Tijdens
mijn onderzoek kwam in gesprekken naar voren dat gedurende de
omwenteling van 1965/1966 veel dalang zijn gevangen gezet en
vermoord, omdat ze lid waren van de linkse kunstenaarsvereniging LE-
KRA. Dat was lang taboe, maar de afgelopen tijd lijkt daar wat bewe
ging in te zijn gekomen. Hoe kunnen hun verhalen worden verteld?
Wajang vinden we van heel Azië tot aan Frankrijk.
Franse missionarissen brachten wajang
in 1767 van China naar Frankrijk.
De Indische Tamara Fielding (Tjimahi, 1934)
is dalang in de Verenigde Staten.
De term wajang vinden we voor de eerste maal terug in
een Javaanse inscriptie uit de eerste helft van de tiende
eeuw na Christus.
Iedereen die een wajangvoorstelling bijwoont
is tijdens de voorstelling gevrijwaard van kwaad.
6 Er bestaat in Indonesië ook Wajang Hip Hop:
www.wayanghiphop.com
7 Pak Dain, een dalang uit Maleisië, ontwikkelde afgelo
pen zomer samen met Tintoy Chuo en Teh Take Huat een
Starwars-wajangvoorstelling: Peperangan Bintang.
oktober 2014 31
Moesson #4 oktober 2014.indd 31
26-09-14
