Meer lezen?
HET JAAR1872
ongewenst) in de vorm van een christelijk
traktaat had geschreven. Berthes drang tot
evangeliseren heeft haar altijd problemen
opgeleverd, maar alle ambtelijke plooien
zijn blijkbaar weer gladgestreken. Zij mag
nu als Bataviase bekendheid een exemplaar
van haar botanische levenswerk aanbieden
aan de jonge prins. Dat zal ongetwijfeld een
speciaal ingebonden de luxe-uitgave zijn
geweest.
Want we weten dat er in elk geval ook van
de laatste editie (310 exemplaren, ongeda
teerd, voorwoord uit 1880, uitgekomen in
november of december 1881) tien stuks zijn
gedrukt op Bristol: speciaal, smetteloos wit
papier, bestemd voor bijzondere gelegenhe
den. De Russische hoogheid is geroerd, zoals
dat heet. Hij schenkt Berthe een vleiende
dankbetuiging. Daarnaast ontvangt zij een
kostbare armband, die volgens een van haar
20ste-eeuwse nazaten zelfs is ingelegd met
diamanten. Dit is alles wat we weten over
hun korte ontmoeting. Het is niet denkbeel
dig dat prins Alexis er melding van maakt
in zijn dagboeken uit die tijd, maar deze zijn
nooit gepubliceerd. 's Middags om vier uur
verplaatst het hoge gezelschap zich opnieuw,
dit keer naar het immense Koningsplein,
ooit het Buffelsveld, tegenwoordig Medan
Merdeka geheten. Daar wordt een spiegel
gevecht gehouden, met aansluitend een
grote receptie en een bal dansant in het
nabijgelegen gouvernementshotel Rijswijk.
In die laatste residentie zal de grootvorst ook
overnachten.
Vuurwerk in de nacht
Dan is het prinselijke bliksembezoek alweer
bijna voorbij. Vrijdagochtend keert Alexis
samen met de gouverneur-generaal via het
douanekantoor bij de Kleine Boom terug
naar de buitengaats wachtende Swet/ana.
Daar nuttigen zij samen een scheepsontbijt,
waarna zij hartelijk afscheid nemen van el
kaar. Samen met alle bagage zal dan ook Ber
thes Java-boek aan boord gebracht zijn. Later
op de avond geeft Alexis op zijn schip een of
ficieel afscheidsdiner, dat feestelijk wordt be-
geleid door een perfect getimed en wederom
oorverdovend saluutvuur van de dekbatterij
op het vlakbij gelegen wachtschip (blijkbaar
hebben de eerder genoemde klachten over
springend glaswerk weinig zoden aan de dijk
gezet). Als Loudon na afloop van alle feeste
lijkheden definitief van boord gaat en over
stapt op een van de bootjes die hem weer bij
het douanekantoor zullen afzetten, laat de
in het donker achterblijvende en enthousiast
met zijn hoed zwaaiende Russische prins
het fregat verlichten met Bengaals vuur, dat
roodgloeiend en sprookjesachtig opvlamt in
de warme Javaanse nacht.
Drie bibliotheken
Niets is eeuwig in dit leven, alles vergaat,
behalve de liefde, en de dood. Maar Berthe
is een zelfbewuste christen en daarom over
tuigd van haar uiteindelijke wederopstan
ding. Zonder die heerlijke, hemelse weten
schap zou ze, volgens eigen zeggen, zelfs
verloren zijn geweest. Want ondanks het
commerciële en artistieke succes van haar
botanische werk, ondanks haar aanstekelijke
enthousiasme en ondanks de uitstekende
contacten in de hoogste kringen van Batavia
is zij haar leven lang gekweld geweest door
depressies, onenigheden met geloofsge
noten, nijpende geldzorgen en venijnige
familievetes. Dat blijkt uit 35 nog ongepubli
ceerde brieven aan haar Noord-Amerikaanse
aanbidder J.G. Dunlap en ook uit op schrift
gestelde herinneringen van collega's die haar
hebben ontmoet, zoals de Engelse amateur-
botanica en wereldreizigster Marianne
North. Na het eervolle bezoek aan prins
Alexis is Berthe teruggekeerd in haar huis
te Selipie. Binnen een jaar verkast zij naar
Pekembangan, eveneens een landelijk gebied
ten zuidwesten van Batavia. Zij heeft daar
een bescheiden terrein gekocht met stukken
tuin, zaai- en grasland, een stenen woonhuis,
enkele houten bijgebouwen en een primi
tieve paardenstal. Zij zal daar blijven wonen
tot haar overlijden in 1892. Berthes geloof zal
haar verboden hebben om trots te zijn, maar
dankbaarheid is toegestaan, als een gift, een
gave van God.
F/eursfruits etfeui/lages choisis de laflore
et de la pomone de i'lie de Java pronkt nu
in drie royale bibliotheken, die van haar
patrones koningin Sophie der Nederlanden
(een enigszins gehavend exemplaar van
het Java-boek is nog steeds aanwezig in
het Koninklijk Huisarchief te Den Haag), die
van haar bewonderaarster keizerin Eugénie
van Frankrijk, en nu ook in die van prins
Alexis Alexandrovitch van Rusland. De jonge,
kettingrokende en op sterke drank beluste
Russische prins stort zich na zijn thuiskomst
enthousiast op het verzamelen van zeldzaam
zilver en aantrekkelijke actrices. Je kunt je
afvragen of hij veel tijd over heeft gehad om
Berthes botanische meesterwerk meer dan
oppervlakkig door te bladeren.
Vliegende vissen, verloren paradijzen,
Tasmaanse buidelduivels, uitgestorven
reuzenvogels, betoverende kolibries, mys
terieuze eilanden, maar ook het complete
ach en wee van amateur-botanica Berthe
Hoola van Nooten. Alles wat opwindend
is aan de geschiedenis van de levende
natuur is te lezen in het Magazijn van Na
tuurlijke Historie op davidcoppoolse.com
april 2015 31
Moesson #10 april 2015.indd 31
26-03-15 15:59
