Overdenking in het kader van
de Herdenking 15 augustus 1945
ADVERTORIAL
Door Frans Broekhuizen
Op 2 september 1945 wordt op het dek van het
oorlogsfregat de USS Missouri in de baai van Tokio
om 9.04 uur plaatselijke tijd de formele overgave
van Japan getekend. Eerst aan Japanse zijde door de
minister van Buitenlandse zaken Mamoru Shigemitsu
en generaal Yoshijiru Umezu en vervolgens door de
opperbevelhebber van de geallieerde grootmachten
generaal Douglas MacArthur. Daarna zijn de geallieer
de landen afzonderlijk aan de beurt; voor Nederland
tekent luitenant-admiraal Conrad Helfrich. De betrek
kelijk sobere ceremonie eindigt om 9.27 uur. Daarmee
kwam formeel een einde aan de Tweede Wereldoorlog
in Zuidoost-Azië. De feitelijke capitulatie van Japan
vond reeds op 15 augustus 1945 plaats. Nu, precies 70
jaar geleden.
Voor u en voor ons is deze datum in meerdere op
zichten betekenisvol. Het is niet alleen een dag ter
nagedachtenis aan de vele slachtoffers die tijdens de
Japanse bezetting zijn gevallen, maar wellicht is het
steeds meer een dag om te herdenken dat er direct na
de capitulatie van Japan, in plaats van een periode van
bevrijding, voor vele Indische Nederlanders en Moluk-
kers juist een zware en nog zwartere periode aanbrak.
Het was de Bersiap-tijd, een periode met het karakter
van een traumatische burgeroorlog, als gevolg van
het ontwaakte Indonesische nationalisme. Naast de
circa 100.000 Indische Nederlanders die naar interne
ringskampen en werkkampen waren getransporteerd,
werden ruim 250.000 Indische Nederlanders door de
Japanners, op grond van hun gemengd Europees-Azia
tisch bloed als niet-Nederlander aangemerkt. Zij wer
den op basis van een onderscheid van gemengdbloe-
digheid - in tegenstelling tot de blanke Nederlanders
(de zogenaamde 'totoks') - buiten de internerings
kampen gehouden. Deze zogeheten Buitenkampers
waren aldus vogelvrij verklaard en moesten buiten de
Japanse kampen zien te overleven. Dit vond plaats in
een periode waarin de Europeanen destijds dramatisch
snel verdwenen uit het straatbeeld van Nederlands-
Indië. Het is de groep die noch bij de Hollanders noch
bij de Javanen behoorde, maar zich niettemin volledig
Nederlander voelde en wilde behoren tot het Neder
landse koninkrijk. Het was een gemengdbloedige
bevolkingsgroep, kortweg Indo's genaamd, ontstaan in
het voormalig Nederlands-Indië. Over hen is betrekke
lijk weinig geschreven.
De Bersiap-periode was de voorbode van een lange,
troebele periode. Deze periode zou aanhouden tot
de soevereiniteitsoverdracht in 1949, welke een
einde maakte aan de voor velen van u zo vertrouwde
band met de Indisch-Nederlandse samenleving in
het voormalig Nederlands-Indië. 15 augustus 1945 is
daarmee ook een dag om met elkaar stil te staan bij
een gebroken realiteit, waarbij u of uw familie wellicht
een geliefde heeft verloren en/of waarvan het gezin
waar sommigen van u destijds deel uitmaakten, uiteen
werd gerukt. De geschiedschrijving laat eindelijk toe
dat er aandacht is voor de zogeheten Buitenkamp-kin
deren en doet ons nader stilstaan bij een verzwegen
geschiedenis van Nederlands-Indië in de periode van
1942-1949. Meerdere bewoners van Rumah Saya en
van de andere locaties van Nusantara, Rumah Melati te
Almere en Patria te Bussum, bevonden zich destijds in
de buitenkamp-situatie.
Daarnaast is - en wij zijn daar dankbaar voor - een
publicatie verschenen van onderzoeksjournalist
Griselda Molemans, getiteld: Opgevangen in Andij-
vielucht. Door middel van interviews en doortastend
archiefonderzoek schetst zij een waarheidsgetrouw
beeld van het lot van stille armoede, gedwongen
assimilatie en ondoorzichtige misstanden betreffen
de zo'n 380.000 Indisch-Nederlandse staatsburgers,
waaronder vele Buitenkampers en Molukkers, die
werden gerepatrieerd. Meerdere bewoners van Rumah
Saya en de andere locaties van Nusantara, maakten als
kind of jong volwassene deel uit van de ontheemden
uit Indonesië die werden opgevangen in kampen en
contractpensions in Nederland. (Tsja, en de actualiteit
drukt ons nog met de neus op andere feiten, met het
zojuist verschenen boek Vergeten door het vaderland
van Wilma van der Maten. Hierdoor moeten wij ook
denken aan de groep die hier niet is maar hier wel had
móeten zijn, misschien wel op Rumah Saya...)
En wij herdenken dat, alweer 71 jaar geleden, het Ja
panse transportschip Junyo Maru, dat heel veel krijgs
gevangenen en Javaanse 'gastarbeiders' (zogenaamde
Romusha's - in feite dwangarbeiders) vervoerde naar
2 Moesson
Moesson #3 september 2015.indd 2
26-08-15 15:44
