De vergeten
doden van
De internationaal befaamde Indonesische kunstenaar van
peranakan-Chinese origine FX Harsono ontving vorig jaar
december de Prins Claus Prijs. De afgelopen maanden was hij
opnieuw in Nederland. Niet om zijn kunst te promoten, maar
voor het doen van historisch onderzoek. Wat bracht de 65-jarige
kunstenaar naar de Nederlandse archieven?
1945-1950
FX Harsono
Door Marije Plomp
Illustratie Remona
Poortman
C Harsono werd in 1949 geboren in Blitar, een
I ^mmiddelgrote stad ten zuiden van de actieve
vulkaan Kelud in Oost-Java. Van 1969 tot 1974 stu
deerde hij schilderkunst bij de kunstopleiding ASRI in
Yogyakarta, een instituut dat meer vernieuwende en
maatschappijkritische kunstenaars heeft voortbracht.
Hij was nauw betrokken bij de Indonesische Gerakan
Seni Rupa Baru, oftewel Nieuwe Kunst Beweging, die
zijn hoogtepunt kende van 1975 tot 1979. Deze groep
kunstenaars zette zich af tegen de back-to-the-roots
trend binnen de kunsten, die resulteerde in decoratieve
werken, waarin traditioneel Javaanse elementen wa
ren verwerkt. Harsono en gelijkgestemde kunstenaars,
waaronder de latere curator Jim Supangkat, kwamen
hiertegen in opstand. Met hun vernieuwende drie
dimensionale werken leverden zij kritiek op de politie
ke en militaire machthebbers van het land (verenigd
in president Suharto's Nieuwe Orde), milieuvervuiling
en het lijden van een groot deel van de bevolking.
Installaties en performances - een soort van live kunst
- zijn nog steeds populaire vormen binnen de moderne
Indonesische kunst. En ook het gebruik van alledaagse
materialen en voorwerpen door hedendaagse Indo
nesische kunstenaars vindt zijn wortels in de Nieuwe
Kunst Beweging. FX Harsono was de pionier hierin.
Bedevaart naar het verleden
Maar rond het jaar 2000 gebeurde er iets wat de toen
vijftigjarige kosmopoliet een nieuwe weg deed in
slaan: hij ging op zoek naar zijn Chinese roots die door
de repressieve maatregelen van de overheid zorgvuldig
waren uitgewist. Hij kon echter niet meer te rade gaan
bij zijn ouders; zij waren inmiddels overleden. In plaats
daarvan ging hij door hun spullen heen, en
(her)ontdekte hij het mysterieuze fotoalbum dat
zijn kunst ingrijpend zou veranderen.
Harsono, een begenadigd verhalenverteller, herinnert
zich details van zijn kindertijd: 'Mijn ouders hadden
een fotoalbum waar ik als kleine jongen vaak in
bladerde. Het waren ongeveer veertig kleine foto's die
allemaal dezelfde soort beelden toonden. De foto's
waren genomen op het platteland en lieten een groep
mannen zien, hurkend op omgewoelde aarde, of naast
een kuil, met voor hen één of meerdere rijen witte
schedels. Op iedere foto stond de naam van een dorp
geschreven, de datum en een getal.'
Op één van de foto's herkende Harsono zijn vader. En
zo begon de ontdekking van het verleden dat Harsono
ging vertalen in zijn kunstwerken. Zijn vader, Oh Hok
Tjoe, bleek de fotograaf van de beelden te zijn. Hij was
in 1951 gevraagd om opgravingen te documenteren van
28 Moesson
Moesson #5 november 2015.indd 28
28-10-15 14:42
