nDudah
1945-1950
de honderden Chinese slachtoffers van de moordpar
tijen die enkele jaren eerder hadden plaatsgevonden
in de omgeving van Blitar. De naam van het dorp, de
datum van opgraving en het aantal slachtoffers had hij
nauwgezet genoteerd. Over zijn fascinatie voor deze
episode uit de naoorlogse geschiedenis zegt Harsono:
'Ik was stomverbaasd dat er zoiets rondom Blitar was
gebeurd en ik er nog nooit iets over had gehoord. De
moord op Chinezen in Batavia in 1740 was algemeen
bekend, en na de val van Suharto in 1998 werd er zelfs
over de vervolging van Chinese Indonesiërs in de jaren
na 1965 gepraat. Maar deze moorden was Indonesië
blijkbaar vergeten.'
Herinneringen
De slachtoffers in de omgeving van Blitar werden ge
dood door Indonesische milities enkel en alleen omdat
ze, net als Harsono, van Chinese afkomst waren. Dit
feit deed een beroep op de activist in de kunstenaar:
'Chinezen in Indonesië zijn gedurende vele genera
ties van tijd tot tijd vervolgd geweest. En al zijn zij
sinds 1999 officieel erkend als onderdeel van dit land,
Indonesië kan niet voorwaarts gaan zonder te kijken
naar de geschiedenis en er lering uit te trekken. Dat is
de reden dat ik mijn kunst maak: om mensen bewust
te maken dat dit soort gruwelijkheden zijn gebeurd
en dat ze onderdeel uitmaken van een patroon. Mijn
werk is gebaseerd op herinneringen en ik hoop dat die
herinneringen op hun beurt deel worden van de herin
neringen van degenen die mijn werk zien.'
De installaties en opvoeringen van FX Harsono verwij
zen naar de vergeten doden en de 'uitgewiste' Chinese
identiteit van hemzelf en andere Indonesiërs met
Chinese voorouders. De kleur rood, lege koffers en een
boot die slechts met enkele woorden zijn gevuld, water
dat namen geschilderd op glas wegwist, getuigenissen
geschreven aan de binnenzijde van lege jassen: zijn
kunst geeft vorm aan levens en identiteiten die er niet
meer zijn.
Oude wonden
De Indonesische moordpartijen op Chinezen in
Oost-Java vonden plaats in de chaotische periode van
wat in Nederland de Tweede Politionele Actie wordt
genoemd (1947-1948). Het Leidse Koninklijk Instituut
voor Taal, Land- en Volkenkunde (KITLV) bood Harsono
een onderzoeksbeurs aan in het kader van het project
Nederlands militair optreden in Indonesië, 1945-1950.
Heeft hij gevonden wat hij zocht in de Nederlands
archieven?
'Jazeker. Ik heb veel documenten gevonden die licht
werpen op de gebeurtenissen zelf en de chronologie.
Zo kwam ik achter namen van personen en plaatsen
en kreeg ik inzicht in de houding van de Indonesische
en Nederlandse overheid, de Chinees-Indonesische
gemeenschap en het Nederlandse leger waar het de
moorden betrof.'
Harsono benadrukt nog eens het belang van zijn
Nederlandse vondsten: 'Deze gegevens bevestigen
de verhalen van de ooggetuigen en slachtoffers. Het
is dus allemaal waar; het is écht gebeurd. Nu kan het
geschiedenis worden.'
De vraag is nu of Indonesië er klaar voor is om deze ge
schiedenis te erkennen. Tot de politieke omwenteling
in 1998 konden verhalen over geweld tegen Chinezen
geen deel uitmaken van het nationale geheugen. De
toenmalige politieke elite was na 1965 immers zelf
betrokken geweest bij de vervolging van, en moord op
zo'n 1 miljoen vermeende communisten en Chinezen
in het land. Hoe zijn de reacties in Indonesië op het
recente werk van Harsono?
'Bezoekers van mijn tentoonstellingen zien mijn werk
als kritisch. Ik hoor dit van bezoekers rechtstreeks of
via social media. Soms vraagt men zich af "waarom
oude wonden opnieuw moeten worden opengereten".
Maar het feit dat ik van de Indonesische overheid in
2014 een prijs ontving voor mijn werk, laat zien dat er
iets gebeurt met het politieke klimaat in Indonesië.
Mijn laatste solotentoonstelling in datzelfde jaar had
ook als titel Kita Ingat Maka Terjadilah: Als wij herinne
ren, gebeuren er dingen.'
Nóg harder werken
Behalve de Prins Claus Prijs bracht het jaar 2014 de
kunstenaar nog een lauwerkrans. Van de Amerikaanse
ambassade en Art Stage in Singapore ontving hij de
Joseph Balestier Award for the freedom of art. Wat bete
kenen deze eervolle onderscheidingen voor Harsono?
'De prijzen zie ik als aansporingen om niet op mijn lau
weren te gaan rusten en het succes mij niet naar het
hoofd te laten stijgen. De prijs stimuleert mij om har
der te werken en nog beter de kwesties uit te diepen
die ik in mijn werk wil belichten. Als laatste herinnert
deze erkenning mij eraan dat ik ervoor moet zorgen
dat ik mijn kunst altijd in de context van menselijkheid
moet scheppen.'
De korte documen
taire nDudah, die FX
Harsono maakte over
zijn zoektocht naar
de Chinezenmoorden
rond Blitar in 1948, is te
bekijken op Moessons
facebookpagina.
november 2015 31
Moesson #5 november 2015.indd 31
28-10-15
