DOORGEVEN
Door Yvette Kopijn fotografie Carel Banse sr., fotobewerking door Glenn Siegers
Eind vorig jaar verscheen Onbereikbaar dicht
bij. Het boek, een initiatief van Carel Banse jr.
en Marty Picauly en onder redactie van Wies
Groeneveld, bevat verhalen van veteranen
die tijdens de dekolonisatieoorlog tussen
1945-1949 werden ingezet om te interve
niëren in het geweld dat vele slachtoffers
maakte, met name onder Indische Neder
landers. De veteranen die aan het woord
worden gelaten, maken deel uit van de groep
van circa 220 duizend militairen die al dan
niet vrijwillig een oorlog in werden gestuurd.
Het is een beladen stuk geschiedenis dat nog
altijd veel emoties oproept. Emoties die er
lang voor gezorgd hebben dat veteranen zich
niet uitspraken over hoe zij hun uitzending
toen hebben beleefd en hoe die ervaring
hen soms voor het leven tekende. Zou de tijd
dan eindelijk rijp zijn om via hun verhalen
terug te kijken op dit pijnlijke en complexe
hoofdstuk in de Nederlandse geschiedenis?
In Onbereikbaar dichtbij delen dertien Indië-
en Nieuw-Guinea-veteranen zeventig jaar na
dato hun ervaringen.
Carel Banse: 'Ik ben op 11 oktober 1955
geboren in Overschie, Rotterdam. We
woonden uiteindelijk met zeven kinderen
op een vierkamer flatje. Als oma over was,
dan sliep zij ook bij ons. Mijn oom, die bij
de marine werkte, logeerde bij ons als hij in
Nederland was. En dan was er nog de visite
die altijd kon blijven slapen. Die sliepen dan
op matrassen in de woonkamer. Waar die
vandaan kwamen weet ik niet, maar het kon
allemaal. Het was altijd een grote gezellig
heid bij ons thuis.' Wanneer ik Carel Banse jr.
vraag naar zijn familieverhaal, dan toont hij
een Indische familie zoals wij die graag zien:
een familie waar gezelligheid en gastvrijheid
de boventoon voeren en waar de deur altijd
open staat - voor iedereen. Toch is dit niet
het belangrijkste verhaal dat Carel jr. met mij
wil delen. Het gaat hem meer om het verhaal
achter dit verhaal. Een verhaal van oorlog,
ontbering, ontheemd raken en aanpassen.
Een verhaal dat binnen zijn Indische familie
voelbaar aanwezig was, ook al werd er nooit
openlijk over gepraat: 'Ik ging vaak logeren
bij mijn oma. Oma was alleenstaand, maar ze
had wel gastarbeiders in huis. Die vonden bij
haar een geweldig warm nest. Als we gingen
eten, dan aten we eigenlijk alleen maar rijst
met een stukje vlees of ikan en sambal uit
de tjobek erbij, zittend op de keukenvloer.
Voordat ze begon met koken, mocht ik de
rijst uit een grote baal scheppen, die in de
voorraadkast stond. Die kast zat altijd hele
maal vol met levensmiddelen. Als kind stond
je daar niet bij stil, maar oma had met haar
vier kinderen in het jappenkamp gezeten en
had daar altijd mis gegrepen. Dat zou haar in
Nederland nooit meer overkomen.'
Binnen het gezin waarin Carel jr. opgroeide,
lag de oorlog altijd net onder het oppervlak.
Dat de oorlog ontegenzeggelijk sporen
had achtergelaten in het ouderlijk gezin,
ervoer hij vooral in de relatie met zijn vader
- al realiseerde hij zich dat later pas: 'Mijn
moeder was de spil van het gezin. Mijn vader
was als beroepsmilitair veel weg. En als hij
dan in het weekend thuis was, dan moesten
wij, kinderen, stil zijn. Hem werd alle rust
gegund. Maar er waren ook momenten dat ik
samen was met mijn vader. Mijn vader mijn
was heel artistiek. Hij kon tekenen, schilde
ren en maakte vliegers voor ons. Als hij aan
het schilderen was, dan riep hij mij bij zich
en dan mocht ik de penseel in de verf dopen
en hem aangeven. Ik vond dat geweldig! Als
het klaar was, dan had ik echt het gevoel
dat we samen iets gemaakt hadden. Als
kleine jongen zag ik mijn vader als een held,
omdat hij als militair vrede ging brengen in
de wereld. Dan was ik trots op hem en wilde
ik net zo zijn als hij. Maar naarmate ik ouder
werd, was ik ook weleens teleurgesteld in
hem. Dan dacht ik: waarom sta je nooit
langs de lijn als ik aan het voetballen ben?
Waarom zeg je nooit iets als we weer eens
in de krant staan? Nu weet ik dat hij moeilijk
zijn gevoelens kon uiten, omdat hij zoveel
verloren had waaraan hij gehecht was. Maar
als kind kon ik zijn houding niet plaatsen,
het was net alsof het hem niets deed. Ook
al was hij fysiek dichtbij, ik voelde altijd een
zekere afstand. Als ik nu terugkijk op mijn
jeugd, dan denk ik: hij leek onbereikbaar voor
mij. Maar misschien was ik wel onbereikbaar
voor hém. Misschien had ik minder boos
heid en teleurstelling moeten tonen, had ik
meer moeten vragen, had ik beter naar hem
moeten luisteren, naar het verhaal achter het
verhaal.'
Acht jaar na de dood van zijn vader ging
Carel jr. alsnog op zoek naar het oorlogsver
haal van zijn vader. Wat die zoektocht in ver
snelling bracht, was dat hij in 2013 gevraagd
werd om een toespraak te houden tijdens de
Indiëherdenking in Rotterdam. En zo kwam
langzaam het besef dat zijn vader wel dege
lijk getekend was door de Japanse bezetting
en de dekolonisatieoorlog die daarop volgde.
'Toen ik gevraagd werd die toespraak te
houden, heb ik spontaan ja gezegd. Maar ik
dacht wel bij mezelf: wat ga ik dan vertellen,
als jong broekie die de oorlog niet heeft
meegemaakt? Toen ik naging wat ik mij kon
herinneren - mijn oma met haar voorraad
kast vol levensmiddelen, mijn moeder die
van niets iets kon maken, waardoor er altijd
iemand kon blijven eten, mijn vader die niet
kon zeggen dat hij van me hield en dat hij
trots was op me was - besefte ik dat ik wel
degelijk dingen had meegemaakt die met
de oorlog te maken hadden, en dat ik thuis
geconfronteerd was met de gevolgen van die
oorlog. De trauma's die de eerste generatie
opliep, heeft ze onbewust doorgegeven aan
de tweede generatie, die deze vervolgens
weer doorgaf aan de derde generatie. En
dat alles omdat ze er niet over wilden - niet
over konden praten. En toen is het moment
gekomen dat ik dacht: ik moet de keten
verbreken. Ik moet iets doen om die geschie
denis onder de aandacht te brengen, ik wil
iets doen om een eerbetoon te brengen aan
mijn vader en alle andere veteranen, oud en
jong. En ik wil iets doen om jongere genera
ties ervan bewust te maken dat vrede niet
vanzelfsprekend is.'
Het boek Onbereikbaar dichtbij is een van
de resultaten van die drijfveer. Carel jr., die
in de voetsporen van zijn vader trad en als
28 Moesson
Moesson #10 april 2016.indd 28
22-03-16 16:12
