'In de betere wijken van Jakarta vind je
huizen met nieuwe 'oude' tegelvloeren, koloniale
meubels en antieke hanglampen'
INDONESIË
achterblijven van monumentenzorg in Indonesië. Ten
eerste is er de wetgeving. De Indonesische wetgeving
bepaalt dat 'een object erfgoed is als het minstens vijftig
jaar oud is, een kenmerkende stijl heeft, en als het een
bijzondere waarde heeft in het licht van de geschiedenis,
wetenschap en cultuur van Indonesië.' Maar de wet geeft
niet aan wie op welke manier bepaalt of een object een
bijzondere waarde bezit. Ten tweede zorgt de alomte
genwoordige corruptie binnen overheid en bedrijfsle
ven ervoor dat de wet niet altijd wordt toegepast. Een
voorbeeld uit 2006: het kantoor van machineproducent
Stork uit 1929 aan de Kesawan in Medan stond op de
gemeentelijke monumentenlijst. Desondanks kreeg een
projectontwikkelaar toestemming om in het gebouw
een pand van vijf verdiepingen te bouwen. De oude art
deco-fapade bleef behouden, maar bedekt slechts de
onderste helft van het gebouw.
Een derde hindernis ontstond na de val van Soeharto in
1998, toen bestuurlijke verantwoordelijkheden en bud
getten van de centrale overheid in Jakarta werden over
geheveld naar regio's. Provincie, district en gemeente
werden plotseling verantwoordelijk voor monumenten.
Het budget werd beter over de archipel verdeeld, maar
lagere overheden moesten de zorg voor erfgoed van nul
af aan inrichten. Vooral het gebrek aan kennis speelde
de nieuwbakken beschermers parten.
Ten slotte is er het financiële plaatje. Het opknappen van
gebouwen die op hun laatste benen staan, is kostbaar.
Bovendien is het niet makkelijk om voor de historische
gebouwen een nieuwe functie te vinden die de investe
ring van een renovatie rechtvaardigt. De spectaculaire
groei die de Indonesische economie de laatste jaren
doormaakt - tussen 2000 en 2013 verdubbelde het
bruto nationaal product - gaat helaas niet gepaard met
een evenredige uitbreiding van overheidsbudgetten voor
monumentenzorg.
Tropenhelm en Fongers-fiets
Toch is er reden tot optimisme. De laatste twee decennia
is onder Indonesiërs de interesse in erfgoed enorm toe
genomen. Dit is deels te danken aan overheidscampag
nes gericht op jongeren. Door kinderen en studenten uit
te nodigen voor workshops, rondleidingen en fotowed
strijden hopen overheidsdiensten voor monumentenzorg
hen bewust te maken van de historische, culturele en
economische waarden van dit erfgoed. Verder heeft de
snel uitdijende middenklasse - een nieuw fenomeen
in Indonesië - meer vrije tijd, een hoger inkomen en
nieuwe interesses. Koloniaal en etnisch erfgoed wordt
door de leden van de middenklasse gekoesterd. Er is
zelfs sprake van een nostalgische trend, een hang naar
grootmoeders tijd. Zo vind je in de betere wijken van
Jakarta huizen met nieuwe 'oude' tegelvloeren, koloniale
meubels en antieke hanglampen. Ouderwetse Hollandse
fietsen zijn populair onder studenten, en antieke auto's
worden verzameld en zorgvuldig gerestaureerd. Er zijn
zelfs een paar duizend Indonesiërs die zich graag als
koloniaal verkleden. Iedere zondagochtend komt een
aantal samen bij het winkelcentrum Plaza Indonesia aan
de Jalan Thamrin in Jakarta. Met de Fongers-fiets aan de
hand en de tropenhelm op het hoofd.
Burgers in actie
Ditzelfde nostalgische sentiment brengt burgers samen
in particuliere erfgoedverenigingen. Niet eerder orga
niseerden Indonesiërs zich op deze schaal om zich in
te zetten voor het behoud van koloniale architectuur.
Gebouwen uit tempo doeloe blijken niet alleen betekenis
te hebben voor Indische Nederlanders, maar ook voor
de huidige generatie Indonesiërs. Oude gemeentehui
zen, winkelpanden, watertorens en koloniale villa's zijn
beeldbepalend en Indonesiërs identificeren zich met
het straatbeeld van hun stad. In Medan werd in 2013
de erfgoedorganisatie Medan Heritage opgericht door
een groep studenten. Zij waren bang dat karakteristie
ke gebouwen uit de tijd van hun grootouders uit het
straatbeeld zouden verdwijnen. Op discussiemiddagen,
netwerkbijeenkomsten en rondleidingen geven de leden
van Medan Heritage voorlichting aan inwoners en de ge
meentelijke beleidsmakers over de architecturale schat
ten van de stad. Medan Heritage is erg actief en maakt
slim gebruik van social media en de lokale radiozenders
om haar boodschap te verspreiden.
Een van de acties van Medan Heritage in het afgelopen
jaar was gericht op Medan's Warenhuis in het oude cen
trum van de stad. Het grote, markante gebouw dateert
uit 1919 en werd gebouwd in opdracht van de Duitse
handelsfirma Hüttenbach Co. Hier kocht de elite haar
kleding en luxe gebruiksartikelen uit Europa. De winkel
had een grote, centrale ruimte met houten galerijen op
de eerste verdieping, monumentale houten trappen en
een imposant plat glazen dak met honderden ruitjes.
Maar na decennialang te zijn verwaarloosd, is het Wa
renhuis nu een bouwval. In de centrale hal hebben arme
SEPTEMBER 19
Moesson #3 september.indd 19
24-08-16 13:20
