ARCHITECTUUR
volledig Javaanse pendopo-stijl, uitgevoerd in
hout. De gebouwen voegen zich naadloos in
het karakter van de omgeving.
Heel anders zijn Pasar Djohar in Semarang
(1938) en Pasar Gedeh in Soerakarta (1929).
Hier maakt hij gebruik van de nieuwste voor
uitgang in betontechnologie. Hij creëert twee
gemeentelijke markten in gewapend beton
met een 'paddenstoel'-vloerconstructie. De
daken zijn op diverse niveaus geplaatst en
geven de markt daglicht en ventilatie.
Onvast in vormgeving
Een andere in Indië actieve architect bouwt
ook in beton, Charles Prosper Wolff Schoema-
ker, een totok. Die neemt actief deel in het ar
chitectuurdiscours van begin jaren twintig over
het zoeken naar een eigen Indische bouwstijl.
Hij schrijft met dedain in een van zijn artikelen
over: 'Onvermogen tot grote bouwconcepties,
onvast in vormgeving, ongevoelige sleur in
de toepassing van de weinige methoden van
constructie en versiering, ziedaar de Javaanse
bouwtraditie. Mijn opvatting is, dat Java
geen architectuur, geen architectuurtraditie
heeft' en feller in toon geschreven: 'Hoog tijd
dat Europeanen hier het goede voorbeeld
geven met echte eigentijdse architectuur.'
Het moet gezegd zijn: Villa Isola (1932) in
Bandoeng is een prachtig voorbeeld van
volledig westerse stijl van het Nieuwe Bouwen.
Wolf Schoemaker, vanaf 1922 buitengewoon
hoogleraar aan de Technische Hogeschool in
Bandoeng, krijgt tegenspraak van de twee
Indische architecten Maclaine Pont en Karsten.
Zij vragen zich juist af welke rol de Indonesi
sche traditie zal gaan spelen. Maclaine Pont
vraagt zich af of niet eens tijd wordt voor
opleidingsmogelijkheden voor 'den Javaan tot
gekwalificeerde Indonesische architect.'
In die tijd bestond er nauwelijks technisch
onderwijs voor 'inlanders' laat staan technisch
hoger onderwijs. Maclaine Pont en Karsten zijn
voorstanders van zo'n ontwikkeling en dragen
de Indië-eigen stijl uit in een aantal gebouwen
die zij ontwerpen.
Ze staan daarin niet alleen. Wanneer de grote
Berlage deelneemt aan de discussie, kiest hij
de kant van de twee Indo's. De discussie ver-
zandt in 1924; Indonesische studenten worden
dan al toegelaten tot de hogeschool.
Zakelijke perkara
Want in 1921 arriveert de derde en beroemdste
architect in Bandoeng om er te studeren. Zijn
naam is Soekarno. Hij is in 1901 in Soerabaja
geboren en gaat naar de Nederlandse Keta-
bang hbs. Hij wil verder studeren in Nederland,
maar zijn moeder overtuigt hem ervan in Indië
te blijven bij zijn volk. Tijdens zijn studie zal
hij ongetwijfeld vaak hebben gelopen door
het aulacomplex dat door Henri Maclaine Pont
is ontworpen. Of hij ooit de ontwerper ervan
heeft gesproken, wie zal het zeggen? Na zijn
afstuderen als architect in 1926 gloort echter
een nieuwe toekomst. Er staat hem veel be
langrijker werk te wachten. Een taak als leider
van de toekomstige Republiek Indonesië.
Henri Maclaine Pont heeft zich inmiddels op
de archeologie gestort, doet bijvoorbeeld
opgravingen in Trawoelan bij Modjokerto, waar
hij 20 jaar woont. Hij bestudeert er de geschie
denis van het koninkrijk Majapahit. Ontwerpen
doet hij haast niet meer. Zijn laatst gerealiseer
de werk is een rooms-katholieke missiekerk en
complex in Pohsarang (1936) bij Kediri.
Zijn voormalige vriend Thomas Karsten - ze
zijn inmiddels met elkaar gebrouilleerd vanwe
ge een zakelijke perkara - heeft tegelijkertijd
een grote invloed op de uitbreidingsplannen
van veel steden op Java en Sumatra. Hij is een
belangrijk adviseur van naast Semarang ook
Batavia (ontwerp Koningsplein 1937), Ban
doeng, Magelang, Malang (Idjen Boulevard),
Buitenzorg, Djogjakarta, Soerakarta, Madioen,
Poerwokerto, Tjirebon, Palembang, Medan en
Padang.
Gevangen
Door zijn politieke activiteiten wordt Soekarno
door het Nederlands bestuur tien jaar verban
nen. Eerst op het eiland Flores, daarna vier
jaar in Bengkoelen. En passant ontwerpt hij
er twee huizen en de Masjid Malïk, nog immer
aan de Jalan Suprapto. Deze moskee heeft
een kruisvormige plattegrond en een gelaagd
piramide dak van zink.
In datzelfde jaar wordt Henri Maclaine Pont in
kamp Tjimahi geïnterneerd door de Japanners.
In hetzelfde kamp zit ook Thomas Karsten al
sinds 1942 gevangen. Beiden hebben hun za
kelijk geschil tot dan niet kunnen bijleggen, de
Indo's ontwijken elkaar zelfs in het kamp. Kar-
sten overlijdt net voor het einde van de oorlog
in 1945 aan de ontberingen. Vlak voor hij stierf
tekende hij in zijn dagboek op: 'Indonesia ber-
mulialah, Indonesia bersatulah!' (Nobel Indone
sië verenigd U allen!) Karsten was uitgesproken
positief over een onafhankelijk Indonesië, maar
menigeen in zijn omgeving vond hem daarin
te progressief. Indonesië is Karsten echter niet
vergeten. In 2014 herdenkt Magelang de 130-ja-
rige geboortedag van Thomas Karsten met veel
festiviteiten, inclusief een tentoonstelling over
hun gezichtsbepalende architect.
De aanvankelijk zo zwakke Maclaine Pont over
leeft de oorlog wel. Hij probeert nog in Indië
te blijven voor een professoraat in Bandoeng,
maar dat lukt niet en hij vertrekt teleurgesteld
naar Nederland waar hij in 1971 overlijdt. De
door hem ontworpen aulagebouwen in Ban
doeng krijgen in 2006 een uitbreiding met een
Campus Center ontworpen door architect Bas-
koro Tedjo, afgestudeerd aan de ITB, dezelfde
vroegere Technische Hogeschool.
En Soekarno? Hij is dé inspirerende architect
geweest van het tegenwoordige Jakarta. Vanuit
het Koningsplein (Medan Merdeka), bepaalt
hij de verkeerscorridor Thamrin-Sudirman
naar Kebajoran Baru, een nieuwe satellietstad
ten zuidwesten van de hoofdstad en in 1948
door Mohammad Soesilo ontworpen. Soesilo
werkte voor de oorlog bij Thomas Karsten op
het bureau in Semarang. In de jaren '50 en '60
initieert Soekarno belangrijke gebouwen rond
Medan Merdeka, zoals de Istiqlal moskee, in
1954 ontworpen door Friedrich Silaban en het
Monument Nasional (Monas) van Soedhars-
ono uit 1961. Aan de Jalan Thamrin verschijnt
nieuwe hoogbouw, het warenhuis Sarinah,
Wisma Nusantara, door Japanse ontwikkelaars
gerealiseerd en Hotel Indonesia van de Deense
architect Sörensen. Nu zijn het Medan Merde
ka en Bundaran HI, zoals de rotonde bij Hotel
Indonesia wordt genoemd, iconische the place
to öe-plekken in het Jakarta van de 21e eeuw
geworden. Met dank aan Herman Keppy.
40 MOESSON
Moesson #3 september.indd 40
24-08-16 13:23
