Either your brains or your signature
will be on the contract'
VROEG OF LAAT STELDE COEN AAN EENIEDER EENZELFDE ULTIMATUM:
in het gelijk. De toestand kent opmerkelijke
overeenkomsten met die van Coen: de Europe
se enclave stond aan de vooravond van een
beleg door een godsdienstige vijand, dus de
minste interne trubbels konden fataal zijn voor
de hele gemeenschap, bovendien was het
schandaal openbaar waardoor het gezag van
de hoogste in rang onder grote druk stond.
Een sterk staaltje van historisch onderzoek.
Het meest tragische aan dit Shakespeariaanse
drama is nog wel dat de arme Sara Specx en
Pieter Kortenhoef elkaar hun trouwbeloften
al hadden gedaan. Maar Kortenhoef werd
volgens het gangbare militaire recht onthoofd
en Sara publiekelijk gegeseld. Zij zou later met
een twintig jaar oudere dominee trouwen en
op Formosa sterven, negentien jaar oud.
MOORDENDE CONCURRENTIE
De vijandschap tussen islamieten en chris
tenen was niet groter dan die tussen pro
testanten en katholieken, schrijft Van Goor.
Naar hedendaagse maatstaven was Coen
een fundamentalist, een geloofsfanaat. Sterk
is dat Van Goor er keer op keer op wijst dat
beslissingen van Coen weinig afweken van die
van Engelsen, van Javanen, van Italianen, van
Spanjaarden of Bandanezen. Iedereen gebruik
te geweld om zijn gelijk te krijgen. De onder
linge haat maakte alle middelen geoorloofd.
Zo ook bij de Bandamoorden. Hoe gaat Van
Goor met de beruchte Bandamoorden om,
met de zogenaamde Ambonse moord en
met de 'ontvolking' van Banda? Coen wordt
namelijk algemeen gezien als de dader en
zou vandaag de dag door het internationaal
gerechtshof in een cel naast Mladic gesmeten
worden. Dit deel van de biografie vereist wel
wat close reading om voor jezelf op een rijtje
te krijgen wat er nou eigenlijk precies gebeurd
is. Op een goed moment lezen we dit:
'Op grond van de cijfers van Coen en het
anonieme verslag van de veroveringen van
Banda woonden er tussen de 4500 en 5000
inwoners op Groot-Banda. 1200 waren in
Selama afgevoerd, 2500 waren in de bergen
door honger en ziekte omgekomen, tussen de
drie- en vijfhonderd waren overzee ontsnapt,
terwijl bij de militaire acties tussen de vijftig
en honderd mensen zijn gedood. Het aantal
personen dat zelfmoord pleegde door van de
rotsen te springen, is onbekend. Van de
Bandanezen die naar Batavia waren gestuurd,
overleden er onderweg 176.'
Daar moeten we het mee doen. Je krijgt de
neiging om alle getallen in een Excelsheet te
verwerken in een poging de feiten te overzien.
Het pleit voor Van Goor als hij extra op zijn
hoede was in dit hoofdstuk, maar toch moeten
we een heldere interpretatie kunnen verwach
ten, een getal onder de streep, een straight
answer.
Er heerste letterlijk een moordende concur
rentie tussen de Spanjaarden, Engelsen en
Nederlanders. Coen wilde koste wat het kost
het monopolie op nootmuskaat verkrijgen,
maar de Bandase notabelen, de orang kaja's,
gingen liever in zee met de hoogstbiedende -
wat we tegenwoordig een vrije marktwerking
zouden noemen. Coen maakte ervan dat de
Bandanezen zich niet aan afspraken hielden.
Gevolg: 44 Bandanese orang kaja's werden op
afschuwelijke wijze om het leven gebracht. 'Is
er dan geen genade?', zou één slachtoffer in
keurig Nederlands gevraagd hebben.
Over de zogeheten Ambonse moord - de exe
cutie van 'een aantal' Engelsen en Japanners
in 1623 - is eveneens veel te doen geweest.
Eigenlijk heeft de relatie tussen Nederland en
Engeland er een goed deel van de zeventiende
eeuw onder geleden ('wie veel doet vrezen,
moet velen vrezen', schreven de Heren XVII
wijs). Van Goor doet het geval in één bladzijde
af en als je die terug wilt vinden, is het bijna
zoeken naar een naald in een hooiberg. Waar
om?! Het blijkt dat Coen niets met de zaak te
maken had. Een anticlimax. De gouverneur van
Ambon, Van Speult, zat er achter.
GEWIKT EN GEWOGEN
'Vrede heeft hij niet gekend, en bij zijn ge
boorte was het zelfs twijfelachtig of de jonge
Republiek de strijd met koning Filips II van
Spanje zou overleven. Coen en zijn generatie
genoten waren gewend aan oorlog en strijd; zij
wisten niet beter.' Of, zoals Don Corleone ver
klaart aan het eind van zijn leven: 'I spent my
whole life trying not to be careless. Women
and children can afford to be careless, but not
men.' De vorig jaar verschenen biografie van
Jan Pieterszoon Coen is een groot en moeilijk
project geweest. Maar Van Goor dispereerde
niet. Kalm, nauwgezet, bestudeerde hij enorme
hoeveelheden bronnen om in een goed lees
baar boek een weloverwogen beeld te geven
van Jan Pieterszoon Coen en de totaal andere
wereld waarin hij leefde. Welbewust ontwijkt
hij alle morele valkuilen, want ieder woord
in de bijna 600 pagina's tellende biografie is
gewikt en gewogen. En uiteindelijk vat een
getuige van de verovering van Banda de hele
periode misschien wel het beste samen: 'God
weet wie recht heeft.'
Jan Pieterszoon Coen (1587-1629)
Koopman-koning in Azië
Door Jur van Goor
Boom: 573 pagina's (gebonden)
ISBN: 9789461050366
Prijs: 39,90
OKTOBER 41
Moesson #4 oktober.indd 41
27-09-16 16:45
