200jaar
Kapitan
Pattimura
S trijd!
Q.M.R. Ver Huell: Nederlanders in gevecht met Ambonnezen, 1817
Door Wim Manuhutu Foto collectie Museum Arnhem
15 mei 2017 is het precies 200 jaar geleden
dat op het Molukse eiland Saparoea een op
stand tegen het Nederlandse bestuur begon.
De kersverse resident van Saparoea, Rudolf
van den Berg, werd bij de bestorming van
het Fort Duurstede vermoord. Datzelfde lot
trof ook zijn vrouw en twee van zijn kinderen
Eén kind, Jean Lubbert, overleefde de aanval
als enige van het gezin. In 1875 zou hij zijn
familienaam veranderen in Van den Berg van
Saparoea ter nagedachtenis aan het drama.
De onrust
Waarom brak een opstand uit? Voor een ant
woord moeten we naar het Engelse tussen
bestuur over de Molukken kijken. De Engelsen
namen - uit naam van de gevluchte stadhou
der - twee keer het bestuur over de archipel
over, de laatste keer van 1811 tot 1816 onder
leiding van de ambitieuze Stamford Raffles.
Hoewel de Engelsen net zo goed het monopo
lie op de kruidnagelteelt handhaafden, lijken
ze soepeler met de bevolking om te zijn ge
gaan dan de Nederlanders. Er werd een korps
van 400 militairen opgericht dat alleen in de
Molukken dienst zou doen. Bij de komst van
de Nederlanders werd dit korps echter door
de Engelsen ontbonden. Een van de ontslagen
militairen was sergeant-majoor Thomas Ma-
tulesia, de latere aanvoerder van de opstand.
Berichten dat de mannen onder dwang voor
het leger op Java zouden worden geronseld,
zorgden voor onrust. De zaken stapelden zich
08 MOESSON
op: er werd geklaagd over door het Neder
landse bestuur verplichte leveringen, het ge
rucht ging dat de overheid de schoolmeesters
(die ook voorgingen in de kerkdiensten) zou
ontslaan. Toen Nederlandse bestuurders het
ook nog eens onderling oneens waren, sloeg
de vlam in de pan.
De strijd
Na de verovering van Fort Duurstede breid
de het verzet zich snel uit. Op de eilanden
Haroekoe en Noesalaoet sloten dorpen zich, al
dan niet onder dwang, bij de opstand aan. Ook
van het grote eiland Ceram kwamen strijders
terwijl Nederlandse posten op het noorde
lijke schiereiland van Ambon, Hitoe, werden
aangevallen. Een haastig uitgeruste expeditie
macht die naar Saparoea werd gestuurd, werd
grotendeels in de pan gehakt.
In de maanden mei tot en met september
wisselden onderhandelingen en gevechten
elkaar af. Het verzet onder leiding van Thomas
Matulesia slaagde er niet in om verder grond
gebied onder controle te krijgen. Wel bleek
duidelijk de kwetsbaarheid van het Nederland
se bestuur. Het verzet verkocht kruidnagelen
aan handelaren uit Oost-Ceram die vanuit Bali
wapens leverden en het lukte de Nederlanders
niet direct om deze handel te dwarsbomen.
Met de komst van admiraal Buijskes in oktober
1817 brak een nieuwe fase in de strijd aan.
Het verzet werd steeds meer in het defen
sief gedrongen door beschietingen vanuit
Nederlandse oorlogsschepen. In november
vonden landingen op Saparoea plaats waar
Thomas Matulesia op 11 november gevangen
werd genomen. Samen met een aantal andere
leiders van het verzet werd hij op 16 december
in Ambon opgehangen waarbij hij op het scha
vot de beroemde woorden 'Selamat tinggal
toean-toean' (goed verblijf heren) zou hebben
uitgesproken.
De erfenis
Was Thomas Matulesia, ook bekend als
Kapitan Pattimura, in de Nederlandse tijd een
opstandeling, in het onafhankelijke Indonesië
werd hij ingelijfd in het pantheon van nationale
helden. Zijn beeltenis prijkt op het biljet van
duizend rupiah en het vliegveld van Ambon en
de staatsuniversiteit dragen de naam Pattimu-
ra. Voor Molukkers in Nederland is Pattimura
ook een symbool van de strijd voor vrijheid,
hoewel die niet altijd parallel loopt met de
beleving in Ambon.
Moesson #11 mei 2017.indd 8 7©+ 26-04-17 17:43
