'De latrines die
ik aanleg in de
vluchtelingenkampen zijn
vaak ook mijn toilet
HULPREIS
GA ER MAAR AANSTAAN.
De hele wereld rondreizen om mensen die
net uit een oorlog komen of een natuurramp
hebben meegemaakt, helpen hun leven beetje
bij beetje weer op te bouwen. Lex Bor (Ban
doeng, 1947) doet het. Zo was hij in 1994 in
Goma, aan het einde van de Rwanda genoci
de tegen de Tutsi's en drie dagen nadat een
miljoen op de vlucht geslagen Hutu's de Con
golese grens overstaken en het stadje Goma
binnenvielen. Binnen enkele weken werden er
toen vier gigantische vluchtelingenkampen
opgericht voor een kwart miljoen mensen elk.
Lex zette de watervoorziening in één van die
kampen, Mugunga, op. En nadat grote delen
van Aceh waren weggespoeld door de tsuna
mi, was Lex ter plekke. En ook na de zware
aardbeving in Haïti was hij in het noodgebied
om mensen te helpen. Voor hun inzet in Haïti
kregen Lex en een paar collega's van koningin
Beatrix een bericht van waardering. Werk dat
je niet in de koude kleren gaat zitten, zo zou
je denken. 'Als ik in de dorpen rondom Mosul
loop, zie ik overal kogelgaten. Er is geen straat,
geen huis waar de sporen van de oorlog tegen
IS niet zichtbaar zijn. Eerlijk gezegd, doet
het me niet zoveel. Tenminste, ik kan er goed
mee omgaan. Elke keer na een missie moet
ik van de hulporganisatie langsgaan bij een
psycholoog om te kijken of ik wat ik gezien en
meegemaakt heb, goed heb verwerkt. Ik vind
het weggegooid geld.'
Professionele afstand
Maar toch. Elke keer opnieuw mensen zien die
alles kwijt zijn geraakt. De sporen van oorlog
die je in elke straat - of dat wat er van over
is - zien, dat moet je wat doen. Of is profes
sionele afstand de enige manier om dit werk
te kunnen doen? Waarom waag je anders elke
keer opnieuw je leven om in onveilige gebie
den mensen te helpen? 'Als ik in een ramp- of
conflictgebied ben, gaat het niet meer over
mij. Ik ben er om het "lijdend voorwerp" te
helpen. Alles draait om de doelgroep.'
Intens werk
De professionele afstand betekent echter niet
dat het Lex niets doet. In tegendeel. 'Dit werk
is heel intens. Daarom blijven we ook nooit
langer dan 3 maanden onafgebroken in het
zelfde gebied, en krijgen dan een week R&R
(Rest and Recuperation) en een ticket naar
huis of elders. Daarnaast heb ik 44 vakantieda
gen per jaar. Dat klinkt als veel, maar die heb
je gewoon nodig om bij te komen. Een paar
maanden geleden landde een verkeerd gemik
te vliegtuigbom een paar honderd meter van
ons kamp vandaan. Je voelde de grond trillen.
Niet normaal zo hard. Daar schrok ik echt wel
van. Een paar honderd meter de andere kant
op en we waren er allemaal geweest. Maar ja,
het is gevaarlijk werk. Dus je moet hier wel
tegen kunnen. En geluk hebben. Soms moet je
gewoon geluk hebben om te overleven.'
Water is van levensbelang
Lex is wat in vaktaal WASH-specialist heet.
WASH staat voor water supply, sanitation,
hygiene education. Wanneer Lex namens een
hulporganisatie ergens ter plekke is, is zijn
werk er in eerste instantie voor zorgen dat
de watervoorziening zo snel mogelijk wordt
hersteld. Zo ook in de dorpen en vluchtelin
genkampen rondom Mosul. 'Dat er schoon
drinkwater is, is het allerbelangrijkste. Zonder
water gaan mensen dood.' En zorgen dat
er drinkwater is, is makkelijker gezegd dan
gedaan. 'Dat is niet even een kraan opendraai
en. Vaak is de infrastructuur voor een groot
deel vernietigd en moeten we zorgen dat er
vrachtwagens water komen brengen. Dat is
duur en omslachtig werk. En je moet soms
inventief zijn om dingen voor elkaar te krijgen.
Wat dat betreft voel ik me soms net een lid
van The A-Team. Gisteren ben ik bijvoorbeeld
de hele dag bezig geweest met een watertank.
Ik heb de kogelgaten geteld, vijftig waren het
er. Deze moesten allemaal worden dichtgelast
zodat we de tank konden gebruiken. Ik ben
op zoek gegaan naar een lasser. Het was best
lastig om er een te vinden en hij was ook best
duur als ik eerlijk ben. Maar ja, we hebben de
watertank hard nodig.'
Shit happens
Naast de watervoorziening aanleggen, zorg ik
er ook voor dat er enige vorm van riolering is.
Het afvalwater moet ook weer weg kunnen,
om zo de uitbraak van ziektes te voorkomen.
Daarom voeren we het vervuilde water weer af
en zorg ik ervoor dat er sanitaire voorzienin-
gen zijn in vluchtelingenkampen. Daar moet je
je trouwens niet teveel van voorstellen, vaak
zijn het gewoon twee greppels in de grond
waar mensen hun behoeften in kunnen doen,
met een zeildoek aan het zicht onttrokken. In
een later stadium bouw ik dan nood latrine-
blokken. Die zijn comfortabeler en een stuk
eenvoudiger schoon te houden. Je moet in dit
werk ook niet al te gehecht zijn aan comfort.
In het hotel waar ik nu verblijf valt de stroom
geregeld uit. Maar dat is onhandig. Meer ook
niet. En het is luxe in vergelijking met de men
sen die nog in vluchtelingenkampen of half
kapotgeschoten huizen wonen. De latrines die
ik aanleg in de vluchtelingenkampen zijn vaak
ook mijn toilet. En soms slaap ik zelf ook naast
het vluchtelingenkamp, zoals in Tunesië op de
grens met Libië in 2011. Toen ik in Haïti was
na de aardbeving van 2010, moest ik eerst in
een tentje buiten het Rode Kruis kamp slapen.
Levensgevaarlijk natuurlijk. Maar ik had geen
andere keuze.'
Complexe situatie
Werken in voormalig IS-gebied betekent altijd
op je hoede zijn. Want de frontlinie is in de
dorpen rond Mosul nooit ver weg. 'Hoewel
grote delen van Mosul inmiddels bevrijd zijn,
wordt er om het historische centrum van
de stad nog druk gevochten. Er zijn zoveel
gewapende partijen in het gebied: Koerdische
Peshmerga-strijders, Irakese regeringstroepen,
Kurdistan Workers Party PKK strijders, Hashd
al Shaabi units, geïsoleerde IS-strijders en nog
andere partijen. Ter illustratie: om van mijn
hotel, dat net in Koerdisch Peshmerga-gebied
ligt, naar de dorpen waar ik werk te gaan,
moet ik langs twee checkpoints. Die dorpen
liggen namelijk in het gebied waar het Irakese
volksleger de baas is. Dat is altijd spannend.
Bij de checkpoints liggen lijsten met de
namen van de mensen die hulpverlener zijn,
JULI 31
Moesson #1 juli 2017.indd 31
23-06-17 18:05
