Sporen van smaragd
HET JAAR 1867
EXPOSITIE
SPOREN VAN SMARAGD
Eenlokaaltrein van de Semarang-Joana Stoomtram
Maatschappij in 1938. Station Koedoes.
Ter herinnering aan 150 jaar spoorwegen in
Indonesië organiseert het Spoorwegmuseum
in Utrecht de expositie Sporen van smaragd.
Conservator Evelien Pieterse benaderde
Michiel van Ballegoijen de Jong ruim twee jaar
geleden met de vraag een inventarisatie te
maken van de collectie van ruim drieduizend
spoorwegfoto's uit Nederlands-Indië.
Evelien: 'De particuliere spoorwegmaatschap
pijen hadden hun directiekantoren in Neder
land, daardoor zijn er veel foto's in Nederland
terechtgekomen. Maar van lang niet alle foto's
waren er beschrijvingen. We hebben Michiel
gevraagd om ons te helpen met de registratie.'
Het Spoorwegmuseum bleek ook te beschik
ken over allerlei objecten. Evelien: 'In het
depot vonden we bordjes die in de stations
hingen, affiches, brochures en modellen van
rijtuigen en locomotieven. Het mooiste stuk
is een schaalmodel van 1 op 5 van een rijtuig
van de Staatsspoorwegen uit 1882. Dat model
is afkomstig uit de werkplaats van station
Buitenzorg. Een prachtig stuk, maar het was
aangetast door de tijd. Een restaurator is er
al maanden mee bezig om het in alle glorie te
herstellen.'
Het ontstaan van de spoorwegen in Indië
wordt verteld aan de hand van de verhalen
van zeven historische personen. Evelien: 'Een
van hen is Jan Philip de Bordes, de hoofdinge
nieur van de Nederlandsch Indische Spoorwe
gen. Hij was verantwoordelijk voor de aanleg
van het eerste stukje spoor in de kolonie.
Daarover heeft hij veel gecorrespondeerd.'
Een andere persoon die aan het woord komt,
is de Indische schrijfster Dé-Lilah (pseudoniem
van Lucy van Renesse). Evelien: 'Net zoals
in Nederland had een trein drie klassen: de
eerste, de tweede en de derde klasse. Het was
voor vrouwen van enige stand niet gepast om
alleen te reizen, ze moesten in het gezelschap
zijn van een man. De alleenstaande vrouwen
konden in Nederland in de speciale vrou
wencoupés reizen, maar die waren in Neder-
lands-Indië lang niet altijd voorhanden. Dé-Li-
lah was een vrijgevochten vrouw en trok zich
niets aan van de etiquette. Zij reisde in haar
eentje in de eerste, de tweede én derde klasse
en knoopte wel gesprekken met mannen aan.
Daar deed ze ook verslag van.'
Ook Soekarno is een van de vertellers. Evelien:
'Weing mensen weten dat Soekarno in de
onafhankelijkheidsstrijd op twee cruciale
momenten gebruikmaakte van de trein. Aan
het eind van 1945 maakte hij in de trein van
de voormalige gouverneur-generaal een
tiendaagse rondreis door Java om zijn gedach-
tengoed onder de bevolking te verspreiden.
Daarbij nam hij een aantal Indonesische en Ne
derlandse journalisten en de fotograaf Johnny
Florea mee, wiens foto's de hele wereld over
gingen. In 1946 maakte Soekarno opnieuw een
treinreis toen hij moest vluchten van Batavia
naar Djokja. Hij deed dat in een geheime rit en
werd daarbij geholpen door medewerkers van
de spoorwegen.'
7 juli t/m 10 november 2017
Het Spoorwegmuseum, Maliebaanstation,
Utrecht Meer info: www.spoorwegmuseum.nl of
030 - 230 62 06
Op 18 juli en 15 augustus (om 14.00 uur) houdt
Michiel van Ballegoijen de Jong een presenta
tie over het spoor in Indië en Indonesië.
een gegeven moment hebben ze de nachttrein
afgeschaft omdat het materieel vervangen
moest worden en de concurrentie van de bus
over de weg te groot werd.'
Tijdens die reis ontstond het idee voor zijn
boeken. In de jaren '80 en '90 ging hij op
nieuw naar Indonesië. Maandenlang reisde hij
rond met alleen een canvas tas als bagage. 'Ik
voelde me als een vis in het water. De eerste
44 MOESSON
keer dat ik in Indonesië kwam met mijn vader
voelde ik me er meteen thuis. De warmte, de
rode daken die ik vanuit het vliegtuig zag. Ik
had het gevoel dat ik thuiskwam. Het eerste
dat ik op straat dronk was een glas klapper
water.'
Zijn boeken zijn het resultaat van een prach
tige tijd, waarin hij een paar mooie reizen
maakte. Het meest dierbaar zijn de herinnerin
gen aan mensen die hij onderweg ontmoette
en die altijd in waren voor een praatje. Mensen
bij wie hij logeerde, ambtenaren die zijn visa
regelden, of zomaar voorbijgangers. Altijd
waren ze bereid hem te helpen. 'Daarbij vind
ik het heerlijk om in de trein te zitten. Het liefst
in een langeafstandstrein met een restauratie
wagen en keuken. En dan midden in de nacht
met de mensen van de trein een bordje nasi
goreng eten. Op die momenten voelde ik me
heel senang.'
Moesson #1 juli 2017.indd 44
23-06-17 18:05
