Dit onvervangbare en
prachtig vormgegeven
uurwerk was in de jaren
dertig door Koningin
Wilhemina uit respect en
vriendschap geschonken
aan de sultan van
Pontianak
HET JAAR 1944
de koloniale tijd vervulde het
sultanaat Pontianak aan de west
kust van Borneo (tegenwoordig:
Kalimantan) een belangrijke rol. Tijdens de
Japanse inval, eind januari 1942, werd deze
kustplaats aan de brede monding van de
Kapuasrivier bezet. Enkele weken later was de
gehele Indische archipel door Japanse troepen
ingenomen. In het voorjaar van 1944 werd
de laatste vooroorlogse sultan Mohammed
Alkadrie (1895-1944), vanwege een vermeend
complot tegen de Japanse bezetter, door de
Tokkeitai, de politie van de Japanse Marine,
doodgemarteld en onthoofd, waarna zijn
lichaam gedumpt werd in de nabijgelegen
jungle. Zijn drie oudste zonen en tweeëntwin
tig andere mannelijke familieleden van zijn
vorstenhuis werden eveneens onthoofd. Met
dit barbaarse optreden was nagenoeg de hele
invloedrijke inheemse elite in West-Borneo
uitgemoord. De vrouwen van de slachtoffers
hadden nog geprobeerd de kostbare gouden
kroonjuwelen te ruilen voor de levens van
hun echtgenoten. Tevergeefs. De mannen
werden alsnog vermoord en de juwelen
buitgemaakt. Voor deze oorlogsmisdaad zijn
de betrokken Japanse marineofficieren nooit
vervolgd. Slechts de zoon van sultan Moham
med Alkadrie, Hamid (1913-1978), geschoold
aan Bredase Koninklijke Militaire Academie,
ontkwam aan de brute slachting. Hij was als
krijgsgevangene op Java geïnterneerd.
Monuments Men
Als enig overgebleven zoon werd hij later door
luitenant gouverneur-generaal dr. Hubert van
Mook benaderd om zijn vader op te volgen als
sultan Hamid II, waarmee hij na kort beraad
instemde. Hij kreeg ook een belangrijke positie
in het Nederlands-Indische federale staatsbe
stel, een organisatie van Indonesische federa
listen die samenwerkte met Nederland. Direct
na de oorlog bracht Hamid II de Amerikaanse
opperbevelhebber in Japan, generaal Mac
Arthur schriftelijk op de hoogte van de door
de Japanners ontvreemde kroonjuwelen, die
generatieslang in het bezit van zijn familie
waren geweest. Documenten alsmede tekenin
gen en foto's van deze kostbaarheden waren
door de Japanners opzettelijk vernietigd.
Desondanks stelde Hamid II een (onvolledige)
inventarislijst op van de geroofde schatten,
waaronder twee gouden tiara's (een kroon-
vormig sieraad ter grootte van een handpalm),
acht gouden staatsiekrissen en een ceremoni
eel gouden zwaard, 21 paar gouden armban
den, ongeveer 60 halskettingen en naar schat
ting 150 gouden ringen en 14 paar oorbellen.
MacArthur gaf onverwijld opdracht aan de
Monuments Men, een legereenheid van kunst
experts, voor de identificatie en opsporing
van de gestolen familiesieraden van de sultan
van Pontianak. Slechts enkele kostbaarheden
waaronder een tiara, twee gouden armbanden,
een gouden hanger en broche, allen bezet met
diamanten, werden in Japan getraceerd en
later gerestitueerd.
Onvervangbaar
Onlangs dook het vintage zakhorloge van
sultan Mohammed Alkadrie van Pontianak
op bij een Amerikaanse veiling van juwelen
en horloges, het Jones Horan veilinghuis.
Vintage horloges, meestal nogal prijzig, zijn
populair de laatste tijd. Het is een combi
natie van nostalgisch verlangen, technische
perfectie en een serieuze investering. Er is
een groeiende vintage horlogemarkt ontstaan
met een wereldwijde omzet van bijna twee
miljard euro. Niet alleen de grote veilinghuizen
als Sotheby's en Christie's, maar ook websites
als eBay en Catawiki zijn actief betrokken bij
deze handel. Het lang verloren gewaande en
unieke gouden zakhorloge, vervaardigd door
de vermaarde Franse horlogemaker Charles
Oudin te Parijs, was afgebeeld bij lotnummer
117 in de veilingcatalogus van de Jones
Horan Auction in Goffstown, New Hampshire,
USA. De geraamde veilingprijs lag tussen de
acht duizend en twaalf duizend dollar. Maar de
emotionele waarde is voor de nabestaanden
niet in geld uit te drukken. Op de bijgevoegde
foto's is te zien de wijzerplaat, het uurwerk,
de kast en de fraai bewerkte achterkant van
het zakhorloge: een kleurige geëmailleerde
afbeelding van de sultanskroon van Pontianak,
met op de top een halve liggende maan en
een ster. Overigens stond in de catalogus dat
het horloge een gift aan sultan Mohammed
zou kunnen zijn geweest, maar dat de docu
mentatie hierover ontbrak en dat het horloge
tijdens de Japanse bezetting zou zijn verloren.
Dit onvervangbare en prachtig vormgegeven
uurwerk was in de jaren dertig door koningin
Wilhemina uit respect en vriendschap ge
schonken aan de sultan van Pontianak.
Verwijderd
De kleinzoon van de sultan en enige erf
genaam, kroonprins Max Alkadrie jr. (1942),
nam contact met mij op over deze gevoelige
kwestie. Het zakhorloge dat toebehoorde
aan zijn grootvader zou op zondag 21 mei
2017 worden geveild. Besloten werd om het
Amerikaanse veilinghuis schriftelijk en per mail
te verwittigen dat het zakhorloge behoorde
tot de Pontianakse schatten, die door Japanse
officieren in het voorjaar van 1944 waren
geconfisqueerd. Het kleinood met op de
achterkant de veelzeggende versiering met
de kroon van de sultan kan in het naoorlogse
Japan in Amerikaanse handen zijn terecht
gekomen en aldus in de Verenigde Staten zijn
beland. Als reactie op het schrijven werd tien
dagen voor de veiling het lotnummer 117 van
het zakhorloge alsnog ingetrokken en verwij
derd uit de digitale catalogus. Op verschillen
de YouTube-filmpjes van het veilinghuis Jones
Horan van begin mei 2017 is de prachtig
bewerkte achterkant van het zakhorloge van
de sultan op het bureau en als afbeelding op
de achtergrond zichtbaar. (www.youtube.com/
watch?v=8XFHHgpwKNo)
Bewijs
De identiteit van de inbrenger bleef onbekend.
Gerenommeerde veilinghuizen als Christie's en
DECEMBER43
Moesson #6 december 2017 CC18 V2.indd 43
