'CENTRAAL STOND
HET IDEE DAT
OVERGAVE EEN
SCHANDELIJKE EN
ONEERVOLLE
DAAD WAS'
ten, tot het afschaffen van de westerse kalender. Zelfs
de Japanse tijd werd geïntroduceerd. Dit betekende dat
inwoners van Indië hun klok negentig minuten vooruit
moesten zetten, zodat Java dezelfde tijd aanhield als
Tokio. Die vernietiging van Nederlandse elementen
resulteerde in systematisch geweld tegen iedereen die
Nederlandsgezind was, of dat nu ging om Nederlanders,
Indo-Europeanen, Chinezen of Indonesiërs.
De tweede ideologie die leidde tot oorlogsmisdaden was
de Japanse krijgscode Bushido die in de jaren twintig
en dertig er bij iedere Japanse soldaat en matroos
was ingeprent. Centraal stond het idee dat overgave
een schandelijke en oneervolle daad was. Omdat de
geallieerde soldaten zich hadden overgegeven aan de
Japanners, beschouwden de Japanners deze soldaten
als gevangenen die geen respect verdienden. Volgens
Bushido was strijden tot de dood de enige eervolle
manier van handelen geweest. Deze houding leidde niet
alleen tot mishandeling van krijgsgevangenen, maar ook
van Europese en Indo-Europese
burgers die in kampen geïnterneerd
waren tijdens de bezetting. Naar het
rechtssysteem van vandaag de dag
zouden deze praktijken waarschijn
lijk binnen de categorie 'etnische
zuivering' vallen.
Slachtoffers
Wie waren de slachtoffers van deze
oorlogsmisdaden? Het waren zowel burgers als krijgsge
vangenen, in grote aantallen. In augustus 1945 hadden
de Japanners 100 duizend tot 110 duizend burgers
geïnterneerd; dit waren allen Europeanen en in mindere
mate Indo-Europeanen. Er waren alleen al op Java 70
duizend geïnterneerden. Hen werd voldoende voedsel
en medische zorg onthouden, in bepaalde gevallen met
opzet, wat een oorlogsmisdaad is. Hierdoor stierf één op
de zes geïnterneerden, 13.120 in totaal: mannen, vrouwen
en kinderen.
Ook de slachtoffers onder de niet-geïnterneerde bevol
king waren talrijk. De Japanners hadden de samenleving
dermate ontwricht en de lokale economie zo slecht
beheerd, dat hongersnood wijdverspreid was. Historici
geloven dat alleen al op Java 2,5 miljoen Indonesische
mannen, vrouwen en kinderen zijn gestorven.
Nabij de 80 duizend KNIL- en geallieerde soldaten en
mariniers waren in Japanse gevangenschap, waarvan
38 duizend Indonesische soldaten. De meesten van hen
werden vrijgelaten na een korte periode, maar een deel
44 MOESSON
werd gedwongen om te werken als heiho (hulpsoldaat)
en in sommige gevallen niet beter behandeld dan slaven.
Krijgsgevangenen opgesloten in kampen werden vanaf
het begin slecht behandeld - per slot van rekening be
tekende hun schandelijke overgave dat ze geen voedsel
verdienden, laat staan bescherming. Zelfs gevangen die
ernstig ziek waren kregen geen medelijden. Vergelijk de
droge cijfers: van de 13 duizend Nederlandse krijgsge
vangenen in Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog
stierven er tussen de 300 en 400, of ongeveer drie
procent. In het Pacifische gebied stierf 19,4 procent van
KNIL-soldaten in Japanse gevangenschap. Velen waren
slachtoffer van oorlogsmisdaden.
Terreur
Een van de meest beruchte oorlogsmisdadigers die voor
het Indisch oorlogstribunaal is berecht, was legerover
ste Kenitji Sone. Hij was de commandant van zowel de
krijgsgevangen- als burgerinterneringskampen op Java.
Sone werd aangeklaagd voor drie typen oorlogsmisda
den: systematische terreur, onmenselijke behandeling
van krijgsgevangenen en de onmenselijke behandeling
van burgergeïnterneerden. Het was de eerste keer dat
systematische terreur als oorlogsmisdaad werd vervolgd.
Uit beëdigde verklaringen van 23 ex-gevangenen blijkt
hoe Sone stelselmatig officieren in het kamp uren ach
tereen in houding liet staan en iedereen die niet overeind
kon blijven met een stok afranselde. Hij drong ook meer
malen voedselrantsoenen terug voor zieke gevangenen
en vernietigde medische apparatuur, wat resulteerde in
nog meer doden. Bij één gelegenheid weigerde Sone
medische zorg te verlenen aan twee Nederlanders die
zwaar toegetakeld waren door een Japanse bewaker,
met als gevolg dat beide mannen twee dagen later stier
ven. Volgens beëdigde verklaringen van geïnterneerden
in het burgerkamp waar Sone commandant was, had
Sone 48 uur lang voedselrantsoenen achtergehouden
van meer dan tienduizend vrouwen en kinderen die
al in een verzwakte toestand verkeerden. Kort daarna
vernietigde hij opzettelijk een grote hoeveelheid brood
bestemd voor de uitgehongerden. Door een driekoppige
rechtbank werd Sone schuldig bevonden en ter dood
veroordeeld. Hij werd terechtgesteld door een vuur
peloton in Batavia op 7 december 1946. Zijn zaak was
spraakmakend: hij was de eerste Japanse oorlogsmisda
diger die werd geëxecuteerd in Indië.
Artikel 10
Een andere oorlogsmisdaad die door de Nederlandse
militaire autoriteiten is vervolgd, was de massamoord
op 35 Indonesische lepralijders bij het dorp Medi op
Moesson #9 maart 2018 V2.indd 44
