'IK DENK DAT MENSEN IN EEN
OORLOGSSITUATIE HEEL ANDERS
LEREN KIJKEN. DAN MAAK JE
AFWEGINGEN DIE GAAN OVER LEVEN
OF DOOD EN KUNNEN MENSEN DE
MEEST AFGRIJSELIJKE DINGEN DOEN'
INTERVIEW
DE TOLK VAN JAVA
nooit met tinnen soldaatjes mocht spelen. Mijn grootva
der droeg als arts op de Molukken slechts een siersabel,
geen samurai zwaard zoals de vader van Alfred Birney.'
Hoe was het om als jongen met een Molukse achtergrond
op te groeien In Amsterdam In de jaren vijftig?
'Ik ben in Amsterdam Noord opgegroeid, wat toch een
beetje de derde wereld van Amsterdam was en voor
grote delen nog steeds is. Enerzijds was ik 'het zoontje
van de oogdokter' en werd er anders naar me gekeken,
maar op straat ging ik gewoon met de kinderen uit de
buurt om. Ik heb daardoor het gevoel dat ik ook de
rauwe kanten van de straat ken en ik niet wereldvreemd
ben opgegroeid. Mijn ouders waren trouwens een vroeg
gemengd gezin, mijn moeder is Hollands. Ze trouwden
eind jaren veertig. Omdat mijn vader arts was werd er
veelal tegen hem opgekeken en heeft hij weinig last
gehad van racisme.'
Arto Nolan is ook getrouwd met een Hollandse vrouw.
Herken je iets uit het huwelijk van jouw ouders in hun
relatie?
'Alfred Birney vertelt in het boek over zijn moeder uit
Helmond, die absoluut niet kon koken. Hoe ze in haar
ene hand een pan vasthield en in de andere een doekje
om de vetspetters weg te vegen omdat ze de keuken
vooral niet vies wilde maken. Mijn moeder had zich de
Indische keuken wel eigen gemaakt, maar de culturele
verschillen uitten zich in andere dingen. Ik herinner me
bijvoorbeeld dat mijn moeder ooit een Molukse tante uit
Vught heeft teruggestuurd. Die kwam onaangekondigd
op bezoek met een tas vol boodschappen, maar dat
kwam mijn moeder niet uit. Die tante kon dus regelrecht
weer met de trein terug. Mijn vader was verschrikkelijk
kwaad.'
Je zei aan het begin van dit interview dat je zelf moei
te hebt met boos worden. Hoe maak je je die woede
van Arto Nolan dan toch eigen?
'Ik probeer vooral te begrijpen wat oorlog met een
mens doet. Er is een uitspraak uit de Eerste We
reldoorlog die zegt: Generaals sterven nooit op het
slagveld, maar in hun eigen bed. Die regelen het al
lemaal vanuit een chique fauteuil, terwijl het gewone
volk het mag oplossen. Ik denk dat mensen in een
oorlogssituatie heel anders leren kijken. Dan maak je
afwegingen die gaan over leven of dood en kunnen
mensen de meest afgrijselijke dingen doen. De vader
van Alfred Birney hield op zijn geweerkolf al turvend
bij hoeveel mensen hij had omgelegd. Het deed hem
ogenschijnlijk niks meer. Blijkbaar kan oorlog je heel
ver doen afglijden van de normen en waarden die we
in vredestijd normaal vinden. Dat gevoel, die erva
ring, moet ik als acteur op zien te zoeken.'
De Tolk van Java als toneelvoorstelling lijkt me geen
gezellige avond uit waarbij mensen lekker achterover
kunnen leunen met het verstand op nul.
'Dat klopt, het is geen musical. Maar het is belangrijk
dat dit verhaal verteld wordt.'
Vanaf 6 november 2019 t/m 16 februari 2020
in theaters door heel Nederland. Voor kaarten
en een theater in de buurt tjek de nationale
theaterkassa: ntk.nl/voorstellingen/de-tolk-van-
java of 0900-9203
OKTOBER 17
