„DOEKOEN DJ AW A
door N jon ja van Blokland
WEINIG IS GENOEG
6
Als je zon boek in handen krijgt uit een tijd die
je nooit gekend hebt en je nu om je heen kijkt,
waar in drogisterijen en apotheken alles uoor het
kopen ligt; voor elk echt of ingebeeld kwaaltje
het middel" keurig verpakt in flesjes of doosjes,
dan weet je niet welke tijd te prefereren is. Het
zoeken van de juiste kruiden, waarmee veel tijd
verloren (of gewonnen werd?) en verre reizen
vaak gemaakt moesten worden, was al de halve
genezing.
Met hoeveel kennis en geduld is zo'n kruidenrecept
geworden tot geneesmiddel, van oud op jong over
gegaan en telkens bijgekruid of vereenvoudigd (of
geheel geschrapt!). Het is een juweeltje, dit boek.
Deze mevrouw Blokland zie ik zitten in sarong
kabaja met hoogopgekamde kondeh, sleutelmandje
en schriften, in een koele voorgalerij, waar af en
toe de baboe haar stroop met slassie brengt, of
met koud regenachtig weer, zelfgemaakte wedang
djahé.
De samenstelling van de inhoud is kostelijk. Van
top tot teen kan men zich behoeden voor bederf,
zowel uiterlijk als innerlijk. Verschillende soorten
wassingen, bedaksoorten, onthoudingen en aanbe
volen spijs en drank. Recepten voor doepa, soorten
pilis en tapels en djamoes tegen ,,sambetan sirih"
of „sambetan bira item" of „Djalan prapattan".
Plotseling, tussen „obat holera" en ,,obat moeloet
baoe boesoek" in, enkele kookrecepten, zoals
„Boemboe voor bikin ikan merah" en „Boemboe
serbat".
Tussen „Bedak kaki bengkak" en „Obat anak
stuipjes blauw", nuttige wenken voor „Bikin ilang
rajap" en „Obat voor pegang en bikin mati ma
tjan en babi alas".
Het boek is geschreven in passermaleis met Hol
landse woorden ertussen door. Veel woorden ken
ik helemaal niet en veel komt mij bekend voor. De
vorm van uitdrukking is misschien de grootste
charme van dit boekje.
Wat een geduld heeft deze vrouw gehad om blad
zijden vol verschillende recepten voor één ziekte
weer te geven. Vrouwen in verwachting achter
volgt ze van de eerste tot de negende maand met
haar djamoes, minoemans en raadgevingen. Zogen
de moeders en zuigelingen idem dito. Enkele re
cepten zijn zó de moeite waard om geduldig over
te lezen en spreken 100% voor de samenstelster
en de tijd waarin ze geleeft heeft. Die gekke, goeie
ouwe tijd, waar wij nu misschien spottend of ge
amuseerd naar luisteren. Hier volgen enkele vond
sten:
Obat orang digigit oeler ada satie roepa daon ada
merembet gampang ditanem, nama Nokilo, ltoe
daon mendjadi takoetnja oeler. Kaloe orang digigit
oeler, getjel itoe daon 1 of 2 lember, taroh dimana
digigit. lantas baik. En kaloe oeler bedjalan, lem-
par itoe daon dimana itoe oeler ada, lantas itoe
oeler melingker trada bisa djalan. bole dipegang
dan boenoe. Gocna besar voor tancm itoe poehoen.
Tampatnja itoe poehoen di Sido-Ardjo, roemanja
letnan tjina en di Soerabaja dikampoeng Mergo-
joso.
Penjakit boedoek orang, olanda kata lazarus; ini
obat soeda ditjobahken en terpetik dari boekoe
Titkira jang bikin Sech Daoor, orang dinegri
T unis.
Obat tering of kematoes dara: Daon Her of miana
1 tekem tangan. ditoembock, ambil aer santen
klapa atga sekeping, bakar pakoe toewa sampc
djadi merah, tjeloep dalcmnja, saring, kasi minoem
saben hari. (Doodgewoon).
Obat sakit koening. Ambil koetoe kepala, sama
djamoe sawanan. abis giling, kasi minoem. (Het
idee. zeggen wc nou en kijken vertederd naar ons
flesje pillen tegen geelzucht).
Obat asma. (Niet voor vegetariërs). Ambil 5 bidji
Penjakit kaloe takoet orang. Ambil tai babi, bikin
garem, djemoer kering, abis digoreng. sampe an-
gocs, satoe djoempoet adas poelosari, bawang
merah 3 bidji. pake aer betoel. kasih minoem.
Obat voor bikin koewat gigi. Ambil koelit kajoe
ocling. Gigit-gigit itoe koelit sama gigi njang sakit
saban hari. Nanti itoe gigi djadi keras. trada sakit.
Itoe kajoe dapet di banjoe biroe. di Gembong en
di Ngoro. tanahnja toean Kooien. (Soort bijtwortel
dus).
Obat ent jok nama rheumatiek: Taroh besi dibawa
talapkan kaki dimana rasa itoe entjok.
Penkit kaloe takoet orang. Ambil tai babi, bikin
kering, assepi pada itoe orang saban hari 3 kali.
Helaas onmogelijk om alles weer te geven. Nog
even in het kort de volgende obats om enig over
zicht te krijgen waar ze al niet aan gedacht heeft:
Voor bikin kembang ramping. Obat sakit ati. Bedak
peroet abis kawin. Roko voor orang sakit roost-
room droes. Obat orang sakit gila. Obat orang
maoe anak. Obat orang sakit tekenah Djin. Obat
sakit kepala dan kering oeteknja dan moelet boe
soek. Pilis sakit kepala dari angin en toesoek-
toesoek. Obat sakit koeping orang toea tjekot-
tjekot, olanda kata zinkens Djamoe orang boe-
ang aer slijm nama tai bebek. Obat sakit gigi
dimakan oeler. Laen roepa ijlende koorts. Obat
bikin ilang djangoet olanda kata baard. Kaloe ati
tebanting. Obat kaki sakit en kaloe rasa mati dan
lam. Enz. enz.
Alle scherts ter zijde: denk aan zeventig jaar ge
leden. Ook de Europese geneeskunde was toen nog
in een onontwikkeld stadium. En de Europese ge
neeskunde in Indië was daar nog een paar stappen
bij ten achter. En als we dan denken aan de pio
niersvrouwen, vér van alle beschaving af, en tóch
met doodzieke kinderen of echtgenoot! Hoe hebben
ze in wanhoop vaak niet naar de onmogelijkste
adviezen geluisterd! Hoe groot wordt ons respect
voor al onze oma's en ou-oma's, wij in onze mo
derne tijd met telefoon, apotheken, doktoren en
specialisten!
En toch, hoe moedig en hoeveel méér scheppend
was die tijd! Als we dan om ons heen kijken en
luisteren naar al het gemakkelijke gelamenteer en
daarnaast het onvermogen om tot nieuw schep
pend leven te komen, dan begrijpen we de roep
stem van TONG-TONG beter. Ik eindig dus met
de groet (om in stijl te blijven): „Slamat djalan
voor oemoer pandjang!"
A. KLUYVER.
Krantenbericht. Maleise dorpelingen hebben
mededelingen gedaan van een slangengevecht van
vier uur bij een kreek in de buurt van Singapore,
waarbij meer dan 100 reusachtige pythons elkaar
te lijf gingen. Na de slachting lagen 60 pythons
waarvan sommigen twee tot drie meter lang en
zo dik als de arm van een volwassen man, dood
op het slagveld.
De bijgelovige Maleiers voorspellen dat het slan
gengevecht een voorteken is voor een grote strijd
tussen mensen.
ja. die eeuwig verstopte kolong onder gootsteen.
En dan de schrik als er na lang sogok opeens een
muis tevoorschijn kwam!
NOG IETS OVER BANJOE BIROE.
In de laatste TONG TONG las ik het stuk over
Banjoe Biroe, wat mij mijn schooljaren in Pasoe-
roean in herinnering bracht.
Daar mijn ouders hoog in de bergen een kina
plantage hadden, waren we bij goede kennissen
van hun in de kost. Op een keer had ik op mijn
verlanglijstje gezet: een tochtje naar Blauw-water.
Wat was ik blij, dat deze wens werd vervuld.
Op de plaats van bestemming aangekomen werden
we natuurlijk uitbundig verwelkomd door de hei
lige apen en daar we pisangs en katjang bij ons
hadden deden ze ons niets.
Bij onze verkleedhokjes aangekomen, zagen we on
ze pleegmoeder met Ponto, de mandoer, praten.
Het was een oude man met heel veel witte vlek
ken op gezicht en handen, wat we griezelig von
den.
We hoorden hem tegen onze pleegmoeder zeggen,
terwijl hij haar een brief liet zien: „Kijk, dit
heb ik net van Toean Allah ontvangen. De inkt is
nog nat".
Daar mijn pleegmoeder begreep waar het hem om
te doen was, gaf ze hem een geldstuk. Wij als
kinderen keken vol ontzag naar de „gunsteling"
van Onze Lieve Heer. Later, toen we groter wa
ren en niet meer aan wonderen geloofden, hebben
we hier noq wel om qelachen.
Eltébé.
Van verscheidene kanten ontvingen wij nog brie
ven waaruit bleek hoevelen zich Ponto nog herin
nerden. De houding van de pleegmoeder van
Eltébé is typerend voor de wijze waarop veel
Europeanen begrip opbrachten voor de eenvoudige
Indonesiër, en waardoor veel prestige is opge
bouwd.
RED.
(Advertentie)
Gaskolectra (sedert 1931)
Keizersgracht 486
Amsterdam, tel. 43772 en 32716, levert U franco
uit de ruime keuze van goederen, zo als meu
belen, woningtextiel, kleding, alle soorten haar
den en kachels, s.ofzuigers, geijseis, wesmechines
koelkasten, radio, televisie, huishoudelijke art.
glas- en servieswerk, enz enz-
Prima service, betaling in overleg. Wij lichten
U gaarne nader in.
In het Blitarse worden vele irrigatie-aanvoerlei-
dingen met het water uit de Kali Lahar gevoed,
afkomstig uit het Kloetgebergte. In de regentijd,
met hoge waterstand en sterke stroom in de Kali
Lahar, wordt zeer veel zand met het water meege
voerd, waardoor die sawahvelden, die aan de
aanvoerleiding grenzen, met zand worden over
spoeld, hetgeen zeer merkbaar is aan de ijle stand
van de padi op die gronden.
Op een dag, dat ik via het dijkje van zulk een
aanvoerleiding naar mijn rietaanplant wandelde,
viel het mij op, dat op enkele sawahstukken, aan
die leiding grenzende enkele bosjes padi fris en
groen ver boven de omringende padi uitstaken. Toe
vallig stond de grondeigenaar, die ik kende, op
zijn padiveld en vroeg ik hem, of hij wist wat de
oorzaak van die welige plukjes padi was. „Ja ze
ker mijnheer, dat is de stalmest, die er door de
sapi's tijdens het ploegen gedeponeerd is". Ik ant
woordde: „Lo, Pah, als dat zo is waarom bemest
je je hele veld dan niet, want je hebt op je erf
een hele stapel stalmest, je hebt grote zoons en een
kar en zo ver ligt je woning toch niet van deze
sawah af".
„Wah doro, angel" (Ach mijnheer, lastig) en
waarom zou ik het doen? Van de huidige opbrengst
van mijn padivelden kunnen we makkelijk rondko
men".
BOENG JULIUS.
Oesin die een levenlang bij ons gebleven is en
meegegaan naar Holland met buitenlands verlof,
verontwaardigd tegen Mama: „Tjobah, itoe pram-
poean djoeal ikan, dia bilang „Schat" sama Oesin
blanda apa itoe?"
