HISTORISCH AVONTUUR
DE INVLOED VAN DE KOOPMAN OP DE HISTORIE
PROF. H. BAUDET Op de Groothandelsdag 1960 heeft Prof. H. Baudet gesproken
over de koopman in de geschiedenis, een origineel en interessant
onderwerp, zeker ook voor niet-kooplieden. Prof. Baudet stelt
de studie graag beschikbaar voor het Kerstnummer van „Tong
Tong zij het enigszins verkort.
1 1
Twaalf eeuwen geleden reisde mijn goede oude vriend Sindbad de Zeeman
van Bagdad naar Basra om daar zo staat het opgetekend in ,,Duizend-en-
één-Nacht" scheep te gaan op het mooiste, sterkste en vlugste schip, dat
hij in de haven vond. Hij deed dat teneinde, reizende van land tot land en van
zee tot zee, tezamen met nog vele andere kooplieden vele eilanden en vele
vreemde steden te bezoeken, waar men andere rijke en grote kooplieden kon
ontmoeten, en waar men kon kopen en verkopen en ruilhandel kon drijven.
Nu was de ondernemende Sindbad wel de eerste koopman in mijn leven,
maar hij was niet de eerste, noch ook de laatste, in de geschiedenis. Gestadig
is, na zijn dagen, het aantal eeuwen toegenomen waarin kooplieden zijn
scheep gegaan op mooie en ook wel minder mooie, sterke en ook wel min
der sterke, vlugge en langzame schepen; of waarin zij te land hebben gereisd
van Bagdad naar Basra en langs duizenden andere trajecten. En dat alles:
om vele andere kooplieden te ontmoeten, om te kopen en te verkopen en om
ruilhandel te drijven. Veel meer eeuwen nog gaan, in het perspectief van de
tijd, aan Sindbad s avonturen vooraf. Eeuwen die voor ons weliswaar onvoor
stelbaar ver weg liggen, maar toch eeuwen vol drukte en gebeuren, vol le
ven, handel en bedrijf. Dat zijn eeuwen, die wij, sedert ik voor het eerst van
Sindbad's wonderbaarlijke belevenissen kennis nam, niet alleen veel grondi
ger hebben leren kennen, maar welker grens ook zeer ver achteruit verschoven
is als resultaat van sensationeel historisch en prae-historisch onderzoek, on
dernomen met de steun van talrijke hulpwetenschappen.
Onze sociaal-historische gegevens zijn over het algemeen van een bepaald en
beperkt karakter, zodra wij verder terug gaan dan, ruwweg begrensd, de
laatste anderhalve eeuw. Voor ons betekent dit, dat wij soms wel zeer veel
weten van ondernemingen en bedrijf in vroeger eeuwen, maar dat wij zeer wei
nig weten over de mensen zelf, over de mensen en hun drijfveren, hun bewust
zijn en hun motieven.
Meer nog dan enige andere sociale groep, onttrekt zich de koopman aan de
historische blik. Men mag zich vooreerst afvragen hoe dat komt.
Twee oorzaken zou ik daarvan bovenal willen noemen. De ene ligt misschien
in de aard van de koophandel zelf, die wellicht van oudsher meer geïnteres
seerd is geweest in concrete resultaten, en eventueel het boekstaven daarvan,
dan in het probleem van moeiten-en-zorgen zelf, meer in het effect dan
in de inspanning, meer in het daadwerkelijk bereikte dan in de ritmische
en onritmische arbeid, daartoe met meer of minder en soms zónder verzet. Ik
kies deze formuleringen vanuit de vergelijking met de sociale geschiedenis
van landbouw en veeteelt, waarvan misschien minder het effect maar des te
meer het eeuwig ritme van de inspanning tot ons doordringt. Ik zou een tweede
oorzaak willen noemen, die de koopman zo onbekend doet blijven. Dan doel
ik op de omstandigheid, dat hij niet als zoveel anderen, ja de meeste
anderen behoort tot één sociale klasse of groep. De koopman is een zoon
van alle maatschappelijke groepen, rangen en standen. Men treft hem aan in
heel de maatschappelijke gamma, van hoog tot laag; nergens als typische ver
tegenwoordiger van eigen klasse, maar evenmin als representant van een
koopmansstand van enigerlei definitie.
Eén kenmerk nochtans schijnt aan de kooplieden van elke status gemeen: hun
aller domein is de ruimte. Dat is: het land en vooral de zee. Het element van
de zee is in de historie van de kooplieden bepaald praeponderant geweest
en Sindbad de Koopman, die zich de Zeeman noemde, kan ons daarop
ten overvloede nog extra attent maken. De klassieke geschiedenis van tzurcpa
begint met Phoenicische en Griekse en allerlei andere mediterrane kooplieden,
wier vaart op de Middellandse zee en zelfs soms daarbuiten aan het begin
schijnt te staan van intense culturele penetratie of incubatie. Het prae-historisch
onderzoek heeft aan de buitengewone functie van de Middellandse Zee als in-
cubatieroute nog een geheel nieuwe en fundamentele betekenis gegeven. Won
derlijk harmonisch samenspel van zeeën laat mij het hier even mogen
zeggen: die Middellandse Zee in haar functie van incubatieroute, en de weste
lijke oceaan, die de beweging noodzakelijkerwijze afremt en consolidatie mo
gelijk maakt. Maar het zou mij te ver voeren daarop nu in te gaan. Wel echter
wil ik dit ene er nog over zeggen:: toen na de 7e eeuw onzer jaartelling de
Middellandse Zee mohammedaans werd zeeën hebben godsdiensten: zo de
Atlantische Oceaan, die in de 16e eeuw Katholiek, maar in de 17e eeuw defini
tief protestant werd en de Islam de Middellandse Zee voor Europa afsloot,
was het de koopmandsstand, die het eerst verlepte en bijna afstierf, al bleef
dan de handel via Byzantium voortgaan, maar in zeer verminderde mate,
om pas weer te herleven met de Kruistochten, die zo kan men het zeggen
een uitval uit een belegerde veste Europa waren met als eerste doel de ver
binding te hervinden en te herstellen met de traditionele aanvoerroutes. De
routes werden hersteld en zij voerden aan: mensen, waren en cultuur.
Natuurlijk zijn het de Spanjaarden vooral, als wij gewagen van zeeën, handel
en incubatie, aan wie onze uitzonderlijke belangstelling toekomt. Het zijn eerst
en vanouds mediterrane kooplieden, die zij geleverd hebben aan de geschiede
nis van de koophandel. In de koophandel der oudheid neemt Spanje een
plaats van betekenis in, In het romeinse imperium is Spanje eerlang èn econo
misch èn sociaal beschouwd een gebied van klasse. Maar het is ook ditzelfde
Spanje, dat na de Middellandse Zee de Oceaan bevaart en dat, bij de beroem
de pauselijke bul van 1493, van Paus Alexander VI die westelijke Oceaan krijgt
toegewezen om missionnaire overwegingen. Maar de situatie bezit dan alle
kwaliteiten om ons te doordringen van de complexiteit van factoren, die de
koophandel op zijn zwerftochten begeleiden. Spanje, dat aan het hoofd gaat
van wat eerlang de grote Europese expansie zal worden, biedt ons historici als
brengen. Een model met allerlei variatiemogelijkheden, maar een model. Wij
kunnen daarin een wonderlijk en intens boeiend samengaan observeren van
missie en handel, van paradijsverlangen en drift naar avontuur -en van nog
vele andere factoren. (Vervolg pag 24)
