Waar komt dat woord vandaan?
Lampegan lampen an? Fout. Spada siapa ada?
Fout. Sado van „rug-aan-rugFout
In de laatste nummers komen tweemaal ver
klaringen voor betreffende de naam LAMPE
GAN en men zoekt het ver, terwijl de uitleg
ervan voor de hand ligt. De stam van dat
woord is namelijk LAMPEG d.i. overvoed
(oververzadigd) en het Javaanse woord ervoor
is KELOMPOKAN. Deze desa ligt namelijk
op de grens van de Noord- en Zuidwater
scheiding van de Preangerhoogvlakte, een
streek die bekend staat om zijn overvloedige
regens en die dus oververzadigd is van nevel,
wolken en hemelwater.
SPADA is inderdaad een afkorting van WAS-
PADA (opletten, hier in de zin van waker
of wachter). De kromo-vorm voor dit Javaan
se woord is „waspahas"ook waskitade
ilmoe van het tweede gezicht, duidelijk zien,
helderziende genade een voorspellende geest
te bezitten. Denk ook aan het woord „Awas"
Wees op je hoede!
De Solonees denkt dat zijn vorsten, voorna
melijk de Soesoehoenan, waskita zijn. Men
veronderstelt dat dit woord uit het Sanskrit
is overgenomen.
Volgens de GRAMATICALE regel in de Ba-
hasa Indonesia komt het bepaalde vóór de
bepaling, bijvoorbeeld: Ini roemah - dit is een
huis; roemah ini - dit huis; verder Ada apa?-
wat is er? en apa ada? - is het er?
De invloed van het Portugees in de Maleise
taal is dusdanig diep, dat zelfs een 350-jarige
overheersing der Hollanders de ingevoerde
Portugeese leenwoorden niet heeft kunnen
elimineren, integendeel deze worden zelfs met
meer voorliefde gehanteerd dan de eigen
woordenschat. Zo wordt het woord „hari
Minggoe" (Domingo) met meer voorliefde
gebruikt dan de eigen „hari Ahad" en „Tempo
doeloe" meer dan „dahoeloe kala" (Port.:
tiempo).
Curiositeitshalve volgen hier enige Portugese
leenwoorden in de Bahasa Indonesia:
Sabado Saptoe (Zaterdag); Cabal kapal
(paard, meestal door Javanen gebruikt)
Armada armada (vloot); tinta tinta
(inkt); armario Iemari (kast); sapata -
sepatoe (schoen); jabon saboen (zeep);
lemon limau (citroen); sopa sop (soep);
botella botol (flesch); mesa medja (ta
fel); bola -bolah (bal, meer speciaal biljart
bal, vandaar kamar bolah soos); care-
ta kereta (wagen); dos a dos, dogkar
(twee aan twee), dus niet rug aan rug zoals
abusievelijk wordt gemeend, dat het woord
in die betekenis moet worden gezien; Sin
jeur sinjo (jongeheer) dus een eretitel en
heeft dus helemaal geen denigrerende beteke
nis zoals de meeste denken; Nina nonah
(meisje) ook nina in het bekende liedje „Nina
boeboek", dat méér dan 400 jaren oud is;
Pétor pétor (opziener, hier in de betekenis
van Controleur, dat in vele streken nog ge
bezigd wordt); bali warti baliwerti (bol
werk, een straat in Soerabaja, waar in de 15e
eeuw een vesting moet hebben gestaan bij de
hoofdtoegang naar de stad. Denk ook aan de
volgende straat n.m.l. Embong Malang (van
palang bomen) of afsluitkettingen) en
ten slotte nog bolso bolsak (matras) dus
niet afgeleid van het Hollandse bultzak, zoals
veelal abusievelijk is gedacht en zo zijn er
nog vele meer Tjendela, tjelana, kemedja enz.
enz.
Tweemaal komt kort na elkaar dezelfde PAN-
TOEN in TONG-TONG voor. Bij het eerste
artikel is gezegd, dat deze is gedicht door de
een of andere Stamboel-directeur dit is zonder
meer aannemelijk, want het gedicht wordt
door de Indonesiër niet als een echte pantoen
aangemerkt en wel om het feit, dat de woorden
lintei en tjinta niet met elkaar rijmen. De
echte Maleise minnezangen worden door de
teenagers op bertandang en mandjau-avonden
voor de vuist weg gedicht en dus niet op
schrift gesteld. Het is de verdienste van ver
schillende Hollandse taalgeleerden, dat enige
dier verzen tot ons zijn gekomen. De tekst
van de door U opgenomen pantoen moet als
volgt luiden:
Dari mana poenai (woudduif) melajang?
dari kajoe (geboomte) toeroen kepadi,
dari mana kasih sajang (liefde)
dari mata teroes kehati
De vrouwelijke partner antwoordt dan:
Terang boelan terang kepaja (moeras)
Anak Tjina main tjemeti (zweep)
Djika Toean koerang pertjaja,
Belah dada, lihatlah hati! (Splijt mijn
borst open en aanzie mijn hart).
Ook humoristisch en spottende pantoens wor
den er soms geponeerd. Hier volgt er één:
Anak Garoet mendjoeal salak,
Mendjoeal djeroek doea kelamin
(een passend paar)
Sakit peroet menahan gelak
(pret, ingehouden lach)
Memandang beroek doedoek bertjermin
(Een aap ziende zitten, die zich spiegelt)
Ik hoop, dat U deze bijdrage wilt opnemen
ten gerieve van vele lezers van TONG-TONG,
die recht hebben op een juiste voorlichting
in de Maleise taal, die ze wel hanteren, maar
dikwijls zo verkeerd begrijpen en schrijven,
zoals b.v. de veel voorkomende fout van het
schrijven van 2 x dezelfde medeklinkers in
één woord Passar in plaats van pasar, dessa
in plaats van desa.
W. F. W. SCHARD1JN
Oude Hollandse straatnamen in Indië
Er bestonden in Bandoeng in mijn tijd straten
met Hollandse namen. Ze zullen nu wel niet
meer bestaan. Hiemee bedoel ik dan de namen.
Gaarne wil ik mij tot de Tong Tong lezers
en lezeressen richten, met de vraag of de
oorspronkelijke namen nog te achterhalen
zijn. Wie doet er mee?
Zelf woonden we in de Nieuwstraat. Hoe die
door en door Hollandse naam, en door wie
die gegeven werd aan een toen doodlopende
weg, met vele kuilen en gaten, weet ik niet.
Mijn oudste zwager vond de naam: Gang
Breekjenek, heel wat toepasselijker. Ik ben in
ettelijke dorpen en stadjes hier in Nederland
geweest en ben vaak de naam Nieuwstraat
tegengekomen. Ook in onze tegenwoordige
woonplaats Bodegraven is een Nieuwstraat.
Wie helpt ons?
De voorvoegsels Gang werden langzamerhand
veranderd in Laan of Weg b.v. Gang (Laan)
Valkenet, bakkerij, later broodfabriek van de
heer Valkenet.
Gang (Laan) Van der Kolk, Litson, Altman.
Genoemd naar de oudste of bekendste familie
aldaar woonachtig.
Gang Coorde, zijstraat van de aloude winkel
straat in Bandoeng, de Bragaweg, genoemd
naar de Hr. Coorde, Juwelier. Zoon was een
klasgenoot van een van mijn oudere broers,
lste school A.
Gang Don en Bos, genoemd naar de heren
van die naam. Hadden een ijzerconstructie-
werkplaats.
Gang De Bruin Slot, wat een mooie naam
voor zo'n slechte door de regen uitgeslepen
weggetje, tussen Hospitaalweg en Gang Coor
de. Naar wie genoemd? Wie helpt?
A. W. JANSEN
Wie weet er meerSchrijf erover aan TONG
TONG.
Klankovereenkomsten leiden gemakkelijk tot verkeerde afleidingen. In bijgaand artikel van
de heer Schardijn een zeer exact onderzoekend amateur-etymoloog) wordt een helder licht
geworpen op diverse wérkelijke oorsprongen van woorden. Nochthans is duidelijk gewor
den dat wij juist aan het „poneren" van verkeerde „stellingen" te danken hebben dat hier
en daar een waarheid is ontdekt. WIJ HOPEN DUS DAT ONZE LEZERS AL HUN
VERMOEDENS EN ONZEKERHEDEN ALS EEN OPEN VRAAG IN TONG-TONG
ZULLEN WILLEN BEHANDELEN. IN DE WARE GEEST VAN TONG-TONG
HELPT ELKANDERWERKEN WIJ DAN VEEL MISVERSTANDEN UIT DE WE
RELD EN ONTDEKKEN NIEUWE EN NUTTIGE WAARDEN, DIE VOOR WETEN
SCHAPPELIJKE ONDERZOEKERS VAN VEEL BELANG KUNNEN ZIJN. FOUT OF
NIET FOUT DUS, POEKOEL TEROES! EN HOE MEER VRAGEN HOE LIEVER.'
Het ontstaan van verkeerde interpretaties komt bij alle volken voor. Een „explicatie lijkt
vaak zó voor de hand liggend, dat men gaat verklarenof zelfs met ruime fantasie of
gedeeltelijke waarheid) een af komstgeschiedenis verzinnen. Dat kan soms raak zijn, maar
het zuiver wetenschappelijke doel is er niet mee gediend. En soms ontstaan nogal lachwek
kende verhalen.
Als straatslijper langs de straten van Betavie slenterend hoorde ik aan etensstalletjes ook
wel eens van die „verklaringen"Eens vroeg ik aan een „koppie-toebroek-slurper" op het
gammele bankje naast me: „Hoe komt Setasioen Bèos toch aan zijn naam? Insiders weten
dat het Bataviase station in de Benedenstad in de volksmond eerst B.S. genoemd werd,
later „verbasterd" tot Bèos. Maar die herkomst raakte zo zoetjes aan verloren. De man
naast me vertelde nu het volgende verhaal: Vroeger waren in het Station Kota, omdat het
daar zo druk was, erg veel zakkenrollers. Men kon ze maar niet te pakken krijgen. De poli
tie verzon toen een list. Rechercheurs mengden zich onder het publiek met „bèos", een sterk
vergif los in hun zakken. De zakkenrollers, die dat gif aan hun vingers kregen, stierven
korte tijd later een zeer onplesante dood, zodat de schrik voor het station er in kwam.
Sindsdien heet het station Bèos"
Een ander vertelde me hoe de Bataviase wijk Tanah Sereal aan zijn naam gekomen was:
„In vroeger dagen bestond er een munt die „rial" heette. Een Toean Besar uit die dagen
'kocht dat hele stuk grond voor één rial. Sindsdien heet het: Tanah Sereal". In werkelijk
heid heeft de naam te maken met de oude GG Reael, maar wat precies weet ik niet.
Hoe dan ook: wi] ruiken al een geestig boekje in de toekomst over Naams-afleidingen,
Verbeelding en Waarheid.
Ajo, doe meel
5
