De Poekoelan,
ook wel Pentjak geheten
Uit ondervolgende legende is af te leiden,
dat de poekoelan afkomstig moet zijn van de
apen.
Aan de overkant van een rivier, die langs
een bos stroomde, woonde eens een „tani"
echtpaar zonder kinderen. Zij leefden van de
opbrengst van hun groententuin en sawah,
terwijl de was, bij het ontbreken van een put,
door de vrouw aan de oever van de rivier
werd gedaan.
Hun hutje was ongeveer een kwartiertje lopens
van de rivier verwijderd en hadden ze daar
voor een weg daarheen opengekapt door de
boesboes (struiken). Aangezien buiten de
rivier nergens water was, was de rivier de
drinkplaats van al de dieren die in het bos
leefden, zodat dat gedeelte waarlangs de die
ren liepen was platgetrapt en een open ge
deelte ontstond.
Op zekere dag, het liep al tegen de middag,
dat de vrouw weer bezig was met haar was
bij de rivier, hoorde zij opeens achter haar
een hevig gebrul en gekrijs. Zij hield met
wassen op en keek om naar de open plek en
zag tot haar grote ontsteltenis een hevig ge
vecht tussen een grote aap en een tijger. Ver
moedelijk had de laatste honger en dacht
bij de drinkplaats een dier te verschalken
om het als zijn middagmaal te gebruiken. Op
de open plek gekomen evenwel, stond hij
plotseling tegenover de reuze aap en dacht
aan hem, het was een mannetje, een gemak
kelijke prooi te hebben, maar jawel hoor,
hoe de tijger ook aanviel, de aap was hem te
vlug af en viel hem zelfs op onverwachte
ogenblikken aan. Hoe of het zij, het was een
langdurig en spannend gevecht, zonder enige
kans voor de koning van het woud. Misschien
hierover enigszins beschaamd, omdat hij van
de veronderstelling uitging, dat hij elke prooi
de baas was, en bovendien uitgeput door de
vergeefse krachtsinspanningen om zijn prooi
onder te krijgen, keerde hij zich om en ver
dween met een sprong in het oerwoud. Nu
was hij wel in staat om te springen, terwijl
hij gedurende het gevecht daartoe verhinderd
werd door de aap, die in zijn gevechtsstijl
steeds zo dicht bij de tijger vocht, dat deze
aangewezen was op klappen geven met zijn
klauwen, evenwel zonder resultaat, omdat de
aap onder die klauwen wegdook, dan wel ze
met een sprong ontweek en bliksemsnel met
een sprong terug was, maar altijd buiten het
bereik van de machtige klauwen van de tijger.
Ook de aap trok zich daarna terug in de top
pen van de machtige woudreuzen. De vrouw
bleef nog altijd perplex voor zich uitstaren,
omdat ze niet alles direct kon verwerken.
Eerstens dat de koning van het woud, die in
haar oog oppermachtig was, niet in staat was
een aap te overwinnen en tweedens hielden
de verschillende grepen die de aap had toe
gepast haar bezig. Intussen was het laat op
de middag geworden en vergat ze helemaal
dat ze nog voor haar man moest koken. Dus
ging ze gezwind naar huis toe, om haar dage
lijkse werkzaamheden af te maken. De man
daarentegen was erg verbolgen, omdat hij zijn
middagmaal miste en bovendien zijn vrouw
verdacht van een stille verhouding met een
ander. Zonder naar de reden van haar lang
wegblijven te vragen, begon hij direkt met
haar uit te schelden en ging naar haar toe,
om zijn vrouw voor dit vergrijp (bij ons lijkt
dit natuurlijk belachelijk) een pak slaag toe
te dienen. Dit was heus niet de eerste keer
dat hij daartoe overging, omdat hij een grote
driftkop was, maar was het zo, dat de vrouw
gewoonlijk gewillig zo'n pak slaag accepteer
de. Nu daarentegen, stelde de vrouw zich in
postuur op en toen de man sloeg, paste zij
op hem een der grepen, die ze de aap had
zien doen toe, met het gevolg dat de man
tegen de grond sloeg. Deze werd nog bozer,
stond op en herhaalde zijn aanval, maar nu
werd een andere greep toegepast, met het
zelfde funeste resultaat voor de man. Thans
kwam deze tot bezinning en verontschuldigde
zich voor zijn onheus gedrag. Daarop vroeg
hij de vrouw, waar zij die kunstgrepen gezien
had en van wie zij ze had geleerd. Toen ver
telde de vrouw hem tot in de kleinste bijzon
derheden wat ze gezien had met de opmerking
tevens, dat zo hij eerst naar de reden van
haar lang wegblijven had gevraagd en niet
dadelijk met slaan te beginnen voordat de
schuldvraag was bewezen, er niets zou zijn
voorgevallen en hadden ze alles nader kun
nen bepraten. Maar het was nog niet te laat
om zulks te doen. Zij liet hem toen aanvallen
op de manier als zij van de tijger gezien
had en paste telkens andere grepen toe, die
wonderbaar alle gelukten. Zo kwam dus de
poekoelan onder de mensen en werd deze
vechtwijze door hen tot verdere ontwikkeling
gebracht.
Tijdens mijn ambtsvervulling bij het Binnen
lands Bestuur in Palembang, heb ik deze
legende aan de praktijk getoetst. Voor dit
doel heb ik grote makke Lampongapen
aangeschaft. Er zijn veel mensen die niet van
apen houden, ik daarentegen wel, omdat, al
thans deze soort, zeer trouw zijn aan hun
baas. Er moest niet iemand proberen al gesti
culerend hardop tegen mij te praten thuis
(toentertijd), of beide apen vielen hem aan.
Aangezien ze met een band om de nek, waar
aan een stevige ketting hing, vastzaten kon
den zij geen kwaad. De apen op Java zijn in
tegenstelling hiermee met een band om de
buik, waaraan de ketting zat, vastgebonden.
Derhalve konden deze zich beter verdedigen,
omdat zij het gebruik van voor- en achter
poten hadden. Die van mij konden dus alleen
met de achterpoten trappen. Voor mij hadden
de apen respect en kon ik bij hen geen kwaad
al kregen ze van mij, van tijd tot tijd een
tik. Ik heb daarom een mijner kennissen in
de arm genomen en hem gevraagd te probe
ren de grootste aap, het mannetje, met een
stok te slaan. Om dit te doen naderde hij de
luiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiini
POEKOELAN
1 Een hele tijd geleden onze eerste op- g
1 roep: reacties nul. Valse schaamte
1 Stond alles wat met pentjak en vooral
1 met poekoelan-spelers in verband stond i
1 bij ons in een kwade reuk, iets waar- 1
1 over je maar liever niet te veel moest M
1 praten? Het leek er veel op. 1
1 En ziet de tweede oproep brengt een
1 flink aantal bijdragen binnen! Dat be- §f
1 tekent dat wij Prof. v. d. Veur kunnen 1
1 helpen aan waardevol studiemateriaal. 1
1 Dat betekent ook, dat wij zélf iets ge- 1
1 leerd hebben. Veel van wat als minder-
i waardig", „laag-bij-de-gronds"„on- S
i fatsoenlijk" werd aangevoeld blijkt bij 1
5 nadere beschouwing -vooral nu wij 1
I afstand kunnen nemen helemaal g
niet iets om „maloe" over te zijn, in-
1 tegendeel zelfs materiaal te zijn waar S
1 geleerden grote belangstelling voor g
1 hebben. g
1 Wij zijn blij met de reeds ontvangen i
1 gegevens en legenden; de heer Her- 1
1 manus zond ons zelfs een leerboekje j
„Permainan PentjaklSilat" (deel 1). 1
1 Maar wij kunnen nog veel meer gege- m
1 vens gebruikenWie vertelt ons iets 1
1 van de rahasia „Guntingan"rahasia 1
1 Depok, rahasia Buang Matjan Tawur 1
etc. Wie verhaalt de levensgeschiedenis 1
1 van vermaarde Indische poekoelan-spe- s
1 Iers, de omstandigheden waaronder zï] 1
g leefden, het milieu waarin zij opgroei- 1
i den, de beroemd geworden gevechten I
i die zij leverden? Ajo, lezers, schrijft 1
1 uw ervaringen op, hoe meer documen- g
1 tatie over dit onderwerp, hoe degelij-
1 ker de studie opgezet kan worden!
1 Wij openen onze reeks poekoelan-arti- g
1 kelen met wat lichtere kost: een aardige 1
legende over het ontstaan van het spel. 1
I Later volgen de beschouwingen over de
1 technische kanten ervan.
1 REDACTIE 1
aap, deed alsof hij wilde steken en haalde
uit tot een slag. De aap was evenwel op zijn
quivive, ontweek bij het steken de stok, door
hem met beide voorpoten opzij te slaan, maar
toen de slag kwam dook hij bliksemsnel weg
en begeleidde dit door met achter- en voor
poten de stok te grijpen dit naar zich toe te
trekken dan loslaten en met achterpoten een
sprong naar de man te wagen en hem te trap
pen. Al met al werden door de apen dezelfde
grepen toegepast als die, welke men bij de
poekoelan terug vindt.
Het is zelfs zo met de poekoelan gesteld,
dat de sprong van de kat naar een muis,
(Lees verder pag. 21)
