Waar komt dat
woord vandaan?
Langkah ampat
Onder dit hoofd verscheen in Tong-Tong van
15 februari 1962 een artikeltje van de Heer
W. F. W. Schardijn, dat naar wezen en strek
king zeker de aandacht verdient, doch bij mij
enige verbazing heeft gewekt door de wijze
waarop de schrijver met de zogenaamde Por
tugese leenwoorden heeft omgesprongen.
Ik zou hier graag wat nader op in willen gaan
met de volgende commentaren en aanvullingen.
De invloed van het Portugees op het door ons
gehanteerde Maleis als dagelijkse spreektaal
komt onmiskenbaar in vele woorden tot uiting,
indien men deze naast de overéénkomstige
Portugese zet. Jammer genoeg heeft de schrij
ver in zijn artikel vele woorden naast Spaanse
(en andere) woorden gesteld, waardoor de
hier beoogde etymologie wel enig geweld
wordt aangedaan.
Om dan de afleidingen maar even op de voet
te volgen:
Tiempo als leenwoord voor „tempo doeloe",
is Spaans. Het Port. woord is „tempo", dus
met een meer rechtstreekse verwantschap.
Cabal kapal (paard). In het Portugees is
cabal exact, compleet, perfect. Paard
cavalo.
Sapata sepatoe (schoen). Het lijkt mij lo
gischer het meest algemene Portugese woord
voor schoen sapato (spr. uit: sapatoe) als
leenwoord aan te merken. „Sapata is een
speciaal soort damesschoen/rijglaars of ook wel
console/ondersteuning.
Jabon saboen (zeep). Jabón (spr. uit:
gabón) is Spaans. Het Portugese woord is
sabao (spr. uit: sabaung), dat de verwantschap
duidelijker aangeeft.
Lemon limau (citroen). Lemon is noch
Spaans, noch Portugees, hoogstens Engels. Het
Portugese woord is limao (spr. uit: limaung).
Botella botol (fles). Botella is Spaans.
Portugees: botelha. In de hedendaagse spreek
taal weinig of niet meer voorkomend. Alge
meen gebruikelijk is „garrafa
Bola bolah (bal, vandaar kamar bolah
soos). Zonder er verder over te willen strijden,
lijkt mij de afleiding van kamar bolah uit
„bola" als biljartbal minder geslaagd. Bola
betekent ook kegelbal en „jogar a bola"
kegelen is een spel dat van ouds ook zeer druk
in sociëteiten werd beoefend.
De Zuid-Europese landen (ook Portugal) ken
nen diverse balspelen die veel verwantschap
vertonen met het ons bekende kegelspel. Het
lijkt mij dan ook geenszins gewaagd te veron-
derstellen, dat Kamar bolah zijn oorsprong
heeft in één of ander balspel (kegelspel).
Verder valt te betwijfelen of in de Portugese
tijd het biljarten reeds werd beoefend, zoals
wij dat in onze Indische tijd kenden.
Car et a kereta (wagen). Slechts de opmer
king dat het „carreta" moet zijn. Careta
grimas, masker.
Dos d dos dogkar (ook „dosado" of ver
kort „sado" genoemd). Schrijver meent dat dit
afgeleid is uit het begrip „twee aan twee",
dat weliswaar in het Spaans „dos a dos" is,
doch in het Portugees „dois a dois" moet zijn.
Ik kan mij niet voorstellen, dat hieruit een
klankovereenkomst ontstaan zou zijn met „do-
sado". Het Franse „dos a dos" (rug aan rug)
evenwel heeft een volledige klankverwant
schap en tevens een volledige begrips\erwant-
schap omdat men tenslotte ook al zit men
niet twee aan twee toch rug aan rug zit met
de koetsier. Batavia had vroeger een zeer be
langrijke en talrijke Franse kolonie, waaruit dit
woord dosado heel goed mogelijk kan zijn
ontstaan. Kende men in de Portugese tijd
eigenlijk dit vehikel wel?
(Zie ook Tong-Tong van 15 juli 1962).
Sinjeur - sinjo (jongeheer), „dus een ere
titel", enz. Sinjeur is gewoon Hollands en
heeft er in dit verband niets mee te maken.
Het Portugese woord „sinho" (spreek uit:
sinjoe) is een kozenaampje voor een jongetje.
Men komt het in de hedendaagse Portugese
spreektaal zo goed als niet meer tegen, maar
vindt het nog wel in oudere woordenboeken.
Met „eretitel" heeft het dus ook niets van
doen. Hoe het gebruik van „sinjo" als deni
grerende benaming daarnaast is ontstaan, blijft
voor mij alsnog een open vraag.
Nina nonah (meisje) „ook nina in het be
kende liedje nina boboh". Het Port. woord
„nina" (ook verouderd) betekent inderdaad
meisje maar waarom in dit simpele woord de
i tot o vervormd zou zijn kan ik niet aanvoe
len. Nina als leenwoord voor nonah lijkt mij
derhalve dubieus. Verder betekent nina ook
„slaapliedje" (werkwoord ninar in slaap
wiegen). Of deze betekenis dan wel dat van
„meisje" het aanknopingspunt is met nina
boboh laat ik graag aan de lezer ter beoorde
ling over.
Pétor pétor (opziener). Pétor moet zijn
„feitor", het Port. woord voor o.m. gerechts
dienaar, rentmeester, administrateur, schout.
Bali warti baliwerti (bolwerk, straat in
Soerabaia). Het juiste Portugese woord is
„baluarte".
TOEPASSELIJK
Karei Wybrands was gevreesd om zijn scher
pe tong, maar er waren er meer niet op hun
mondje gevallen en soms kreeg K.W. behoor
lijk „zijn vet".
Ir. Trap schrijft ons dat hij eens met zijn
Oryx (een allang niet meer bestaand auto
merk) bij de autohandel Verwey en Lugard
in Batavia kwam, toen daar toevallig ook
Karei Wybrands met zijn bruine Fiat op
bezoek kwam en een hoge rechterlijk amb
tenaar er ook was met een vuurrode Fiat.
K.W., die in die dagen nogal wat aan te
merken had op de Hoge Rechter, kon niet
nalaten te zeggen: „Die Fiat van U heeft
werkelijk een toepasselijke kleur: van bloed!"
Waarop de rechter riposteerde: „Ook uw wa
gen heeft een toepasselijke kleur als U
weet wat ik bedoel".
Bolsobolsak (matras). Dat bolsak afgeleid
zou zijn van het Port. bölso (spr. uit: bolsoej
zak v.e. jas, lijkt mij twijfelachtig. Er is
m.i. geen enkele gegronde reden waarom men
de uitgang soe zou veranderen in sak. Boven
dien is er geen begripsverwantschap. Dan zou
bölsa beurs/tas een iets betere kans maken,
doch aangezien een matras/bultzak in het Port.
„colchao" genoemd wordt, lijkt het mij niet
waarschijnlijk dat „bolsak" een Portugees leen
woord heeft. Logischer lijkt mij nog steeds de
afleiding: bultzak bulzak bulsak bol
sak.
Dan besluit de schrijver zijn reeks met nog 3
Maleise woorden: tjendela tjelana ke-
medja, die eveneens uit het Portugees zouden
stammen. Met tjendela (Port. janela) en ke-
medja (Port. camisa) is dit wellicht het geval,
doch ik zou niet weten wat het Port. leen
woord van tjelana zou moeten zijn (broek is
in het Port.: calgas).
En nu wij het toch over Maleise woorden heb
ben van Portugese oorsprong, wil ik hier nog
enige Portugese leenwoorden noemen, waarin
de lezer ongetwijfeld zelf zonder enige moeite
de overeenkomstige Maleise woorden zal her
kennen.
bandeira (vlag) soldado (soldaat) man-
teiga (boter) queijo (kaas) garfo (vork)
banco (bank) igreja (kerk) - escola
(school) charuto (sigaar) leilao (ven
dutie) renda (kant) chita (bedrukt
katoen, „sitsje") cabaia (Turkse tunic,
soort Chinese zijde) festa (feest).
Misschien heb ik hiermee reeds veel gras voor
de voeten van andere amateur etymologen weg
gemaaid, doch niettemin hoop ik dat er lezers
zijn die het bovenstaande nog kunnen aanvul
len en/of corrigeren.
H. J. Spoelstra.
Hier krijgt U de Langkah Ampat, die uit 8
passen bestaat, in beeld. We gaan op dezelfde
wijze te werk als bij de Langkah Lima met
voetstappen en pijlen (zie T.T. d.d. 15-10-'62).
In dit geval kunnen wij met twee figuren
volstaan.
Starten dus bij figuur I: eerste stand op A/B
met openen pas 1., dan omkeren tot pas 2.,
gevolgd door eerste besot van A naar C tot
pas 3. Vervolgens keren tot pas 4. waarna
rechtervoet voor eerste sabet naar D tot pas 5.
Nu over naar figuur II, waarin pas 5. nog
even herhaald is. Verder dus door keren
naar pas 6. Dan de tweede besot van C naar A
tot pas 7. en dan keren tot pas 8. Tenslotte de
tweede sabet van D naar B waardoor men weer
in de uitgangshouding is teruggekeerd: 9. is
dus gelijk aan 1.
Bekijkt U ook de foto's die vier passen van de
Langkah Ampat uitbeelden, en probeer deze
langkah na te spelen. Mooie ochtend-gyma-
stiek, ja? Rt.
