Station Bèos
Balapan
Kent U het boemeltreintje tussen Djocja en
Magelang? Hieronder volgt een aardig ver
haaltje erover; echt gebeurd.
In 1953 ging ik met twee kinderen van Mage
lang naar Djocja in een Ford '48. Buiten de
stad Magelang reden we naast t boemel
treintje naar Djocja. De kinderen wuifden
naar de machinist. Hij wuifde terug. Toen
schreeuwde de kinderen naar hem: „Ajo Pah,
balapan!"
Hij stak zijn duim. in de lucht en gooide stuk
ken hout in de buik van de machine, trok aan
de fluit en daar begon de race. Hij haalde alles
uit zijn treintje, dat begon te protesteren. De
passagiers kregen de schrik van hun leven, dat
ze plotseling in een sneltrein zaten. Iedereen
hing uit de ramen. Vonken spatten overal, de
tani's op de weg naar de pasar bleven staan
met uitpuilende ogen. We raceden naast 't
treintje en een pret dat de kinderen hadden!
Plotseling remde de trein krachtig. Wat was
er gebeurd? De machinist was 't stationeetje
Moentilan, waar hij moest stoppen, een heel
eind voorbij gereden! En daar moesten de
meesten uitstappen voor de pasar.
Moet je overkomen! Wat hebben we er een
plezier om gehad. 1- F-
Tijdens mijn diensttijd bij de Staatsspoor (S.S.)
op de ringbaan of wel de ceintuurbaan in de
jaren 19131914, werd ik ingedeeld op een
der Batavia-stations in de benedenstad. Ik
kende toen twee Batavia-stations n.l. Batavia-
Noord van de N.I.S. (Ned. Ind. Spoorweg
Mij.) en Batavia-Zuid van de S.S. Op dit
laatste station was ik tewerkgesteld. De afkor-
tingen van beide stations waren respectievelijk
Bti en Bis. Vreemd genoeg vond ik het dat
men (het publiek inbegrepen) het steeds had
over Bti, wanneer men daarmee Batavia-Noord
bedoelde en Bèos wanneer het station Batavia-
Zuid ging. Hieruit volgt dat zowel Noord
als Zuid tevoren een andere naam hadden.
Hoewel ik aan drie mogelijkheden gedacht
heb, althans wat betreft de naam B.o.s of
B.è.o.s., acht ik de volgende beoordeeld
uit een verkeersoogpunt de meest waar
schijnlijke. B.o.s. of B.è.o.s. (de B wordt door
de Indonesiërs als Bè uitgesproken, waardoor
men vanzelf Bèos krijgt) is een afkorting van
Batavia- Overgangsstation. Immers op dit sta-
tion moesten de reizigers komende uit de
richting Kemajoran-Meester-Cornelis en/of
(Vervolg van pag. 10J
Spoorwegverbinding Batavia-Soerabaja
wagen, op de Ooster-lijnen het eerst ingevoerd
na de versnelling der reisduur op 2 mei 1906.
Daar men in Indië nog geen ervaring had,
werd allereerst het z.g. pachtsysteem ingevoerd.
Maar dit had tengevolge, dat bij elke nieuwe
inschrijving de pachtsommen door concurrentie
steeds hoger werden, ook al bleef de pachter
o.a. voor de westerlijnen steeds dezelfde. Maar
navenant ze hoger werden, ging het gebodene
achteruit in kwaliteit en kwantiteit. Daarom
werd op de westerlijnen in 1912 het eigen
beheer ingevoerd en in 1916 ook op de ooster-
lijnen. De klachten die bij het pacht-systeem
maar al te dikwijls naar voren kwamen, bleven
allengs achterwege en zowel het eten, als de
service werden prima. Na 1916 kon men in
deze rijtuigen ook geen sterke drank meer krij
gen, behalve bier. Allengs hadden alle rijtuigen
en restauratiewagens inmiddels electrisch licht
gekregen in alle klassen, terwijl ook de
II Ie klasse in de restauratie-service werd be
trokken.
In 1936 kwam er opnieuw een verbetering in
de vorm van „observation-cars", plaats bieden
de aan 18 passagiers, die om daarin te mogen
plaats nemen een extra-bijdrage moesten beta
len. Uit deze wagens kon men dank zij de
grote ramen en het uitgebouwde platvorm,
genieten van het uitzicht op de schitterende
natuur en het leven van alle dag, dat zich
langs de spoorbaan ontvouwde. Door het ge
bruik van rubber-kussens tussen chasis en het
rijtuig en Timken-ballbearings verzekerde dit
de reiziger een geriefelijk reizen, zonder het
hinderlijk stoten of schudden.
In september 1937 kwamen er ook zeer gerie
felijke slaapwagens ter beschikking, waarover
men kon beschikken tegen betaling van een
zeer redelijke prijs. Daarnaast kregen de rij
tuigen Ie en lie klasse air-conditioning, in de
vorm van grote staven ijs, waarvan de lage
temperatuur door fans werd verdeeld.
In 45 jaren was de spoorwegverbinding Bata
via-Soerabaja geëvolutioneerd tot een ver
binding, die zonder meer kon worden be
schouwd als een internationale top-prestatie.
niet alleen voor wat betrof comfort en snelle
duur der reis, maar t>ok door de bijzondere
ingenieurs-kennis vereist voor de aanleg, ge
tuige het zeer moeilijke bergtraject, met de
Op weg naar het restauratie-rijtuig
Foto uit: „The Netherlands Indies"
zeer lange bruggen over diepe ravijnen, en
waarin soms zelfs bochten moesten worden
aangebracht. Dit alles vereiste een zeer bij
zondere ingenieurs-kennis, gezien de smalle
spoorwijdte van slechts 1067 m.m., die op
buitenlanders een diepe indruk maakten, zelfs
op spoorweg-ingenieurs.
Het was Indisch vernuft, gepaard met kennis,
degelijkheid en doorzettingsvermogen die dit
alles hebben mogelijk gemaakt en opgebouwd
tot een internationale prestatie van de eerste
orde. Laten wij onze hulde ook niet onthouden
aan het Inheemse personeel, dat door betrouw
baarheid en kennis bij de dienstuitoefening liet
blijken voor hun taak berekend te zijn en dat
zonder hun medewerking dit project nimmer
tot stand zou zijn gekomen en een dergelijke
efficiency zou hebben bereikt, waarbij nacht
sneltreinen met grote snelheid konden lopen
op een éénsporige baan, zonder dat er werke
lijk grote ongelukken hebben plaats gehad,
want slechts het baanvak Tjikampek— Cheri-
bon kon bogen op een dubbel spoor (206 km.).
J. C. H.
Tandjoeng Priok met bestemming Tangerang
en/of omgekeerd, overstappen.
Bti is een afkorting van Batavia N.I.S. Zelfs
na de verandering in Batavia-Noord (dit is
slechts een vermoeden) bleef de afkorting van
kracht. Resumerend kom ik tot de gevolgtrek
king, dat zowel van S.S. als van N.I.S.-zijde
blijkbaar nodig werd geacht om, ter voorko
ming van verwarring, beide stationsnamen te
veranderen in Batavia-Noord resp. Batavia-
Zuid.
De mening dat „Bèos een sterk vergif zou
zijn dat door rechercheurs los in hun zakken
werd geborgen, teneinde zakkenrollers daarmee
onschadelijk te maken, komt mij wel ongeloof
waardig voor omdat ik daarover nooit wat
gehoord had. Was zulks gebeurd vóór 1913?
Zo ja dan was het middel vermoedelijk niet
zo afdoende geweest, want in mijn tijd wemel
de het nog steeds van de zakkenrollers. Ze
kwamen hoofdzakelijk uit Bantam en wel van
de plaatsen Kenanga en Babakanlor (tussen
Laboean en Menes). Ik herinner me nog, dat
een Chinese vrouw die met de trein naar
Tandjoeng Priok zou gaan teneinde de water
feesten aldaar bij te wonen, op het moment
dat ze zou instappen van haar gouden arm
band werd beroofd en achteraf beschouwd van
geluk mocht spreken, dat zij haar reis moest
afbreken omdat die trein bij Kalimati ont
spoorde (door een paar karbouwen) tengevolge
waarvan vele mensenlevens waren te betreuren.
Over het algemeen opereerden de zakkenrollers
in groepen van minstens 6 man, waardoor het
voor een slachtoffer vrijwel onmogelijk was de
juiste dader aan te wijzen, omdat de gestolen
goederen vrij snel van de ene naar de andere
werden overgegeven. Van een rechercheur had
den wij in die tijd nooit gehoord, d.w.z. op het
station Bèos niet. Het moest slechts heel toe-
vallig zijn dat er bij zulke onregelmatigheden
een agent in de buurt was. Over het algemeen
ging het er toen nogal „wild west toe. Had
men zo'n zakkenroller te pakken meestal
gebeurde dit door één der gewieksten onder
het personeel die ondanks de drukte precies
wist wie er alzo tot het zakkenrollersgilde
behoorde dan was die onherroepelijk het
kindje van de rekening. Na behoorlijk afge-
tuigd te zijn werd hij weer vrijgelaten.
Terugkomend op het eerste onderwerp wil ik
hier, hoewel velen misschien reeds bekend,
alsnog vermelden dat beide stations Noord en
Zuid een paar jaren na de naasting van het
N.I.S.-lijngedeelte Batavia-Buitenzorg tot een
centraal-statión werden omgebouwd en zodoen
de ontstond het station Batavia-Benedenstad,
thans Djakarta-Kota. De oude lijn van Batavia-
Zuid naar Tangerang of Bantam ging via Pasar-
pagi. Met de ombouw werd de lijn iets omge
legd, zodat reizigers voor deze bestemmingen
niet meer via Pasar-pagi, doch via Kampoeng-
bandan en Amsterdamse Poort werden vervoerd
(vermoedelijk is van Indonesische zijde hierin
geen verandering gebracht). Er zijn nog veel
stationsnamen die onder het volk onder een
andere naam bekend zijn. Het station Soera-
baja-Kota bijv. staat bekend als „Bibis" en
Soerabaja-Goebeng als „Semoet'ï tenminste
voor zover het mij bekend is want Oost-Java
heb ik slechts vijf jaar leren kennen. Verder
hebben we het stationnetje „Glenmore", dat
n.m.m. van Engelse (Schotse) oorsprong moet
zijn, want niet ver van dit station was een
plantage genaamd „Glen Nevis Het ligt aan
de lijn Kalisat-Banjoewangi. K.
11
