w
Passagekantoor I N T R A N E D
De Kretek-Sigaretten-industrie
Indonesië
in
Stein Callenfels
Inlichtingen over:
oooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo
Emigratie
Bezoek aan kinderen Overzee
en andere reizen
worden U gaarne gratis verstrekt door:
v/h HESTA, CRANS CO. - Plein 22 - Den Haag - Telefoon 184250
Kantooruren: O9.OO17.30, zaterdag O.9.OO12.00 uur.
Kantoren te: Amsterdam Den Haag Rotterdam Alkmaar
Den Helder Haarlem Hilversum Leiden Schiphol
Utrecht Zaandam.
De aanleiding tot het schrijven van dit epistel was een pak „bentul" sigaretten
hetwelk steller van dit artikel op een zaterdagmorgen in het bekende stalletje van
Pah Hadji op de Hobbema-markt op de kop heeft mogen tikken. Na het opsteken
van een der knettersigaretten kreeg hij visioenen van heldere maannachten tijdens
welke hij onder het genot van een kretaksigaret (het naderend wild is immers
volgens geroutineerde jagers vertrouwd met de kreteklucht) op een boomtak
gezeten het naderend wild onder schot tracht te krijgen, voorts kreeg hij ook
visioenen van rommelige sterkriekende werkplaatsen in Indonesië waar deze
sigaretten gefabriceerd worden. Welnu lezers, voordat ik U wat over deze unieke
Indonesische industrie ga vertellen, eerst iets over de kruidnagelen of de „tjeng-
keh".
De kruidnagelen zoals wij ze kennen zijn niets
anders dan de gedroogde bloeiwijzen van de
kruidnagelheester oftewel met een geleerde
naam de „Eugenia caryophyllata". De heester
is inheems in de Molukken en de omliggende
eilandjes. De Portugezen die de Molukken
ruim honderd jaar bezet hielden, werden in het
begin der 17e eeuw door de Nederlanders ver
dreven, al gauw werd de handel in specerijen
door de Hollanders gemonopoliseerd, ook de
kusten van deze eilandjes werden streng door
Nederlandse oorlogsschepen bewaakt om te
voorkomen dat plantmateriaal gestolen werd.
In de tweede helft der 18e eeuw echter slaag
den de Fransen erin om wat materiaal over te
brengen naar het eiland Mauritius zodat de
cultuur zich daar ontwikkeld heeft. Ook de
Arabieren slaagden er in het begin van de 19e
eeuw plantmateriaal in te voeren in de
Britsche protectoraat-eilanden Pemba en Zanzi
bar, welke eilanden momenteel de grootste
kruidnagelleveranciers zijn van de wereld. Ook
op het eiland Madagascar heeft de kruidnagel
cultuur zich enorm ontwikkeld. Indonesië
staat nummer 3 op de lijst wat de grootte van
de produktie aangaat. Indonesië met haar hui
dige bevolking van ruim 102 miljoen kan in
haar kretek-sigarettenindustrie ongeveer 8 tot
9000 ton verwerken, dit is bijna de helft van
de totale wereldproduktie. Deze hoeveelheid
wordt in Indonesië op het ogenblik niet ge
consumeerd door gebrek aan buitenlandse de
viezen der Indonesische Regering, zodat diverse
fabrieken moeten sluiten of momenteel nood
lijdend zijn.
Om deze impasse te boven te komen heeft de
Indonesische Regering de aanplant van de
kruidnagelen intensief gepropageerd zodat er
momenteel grote arealen, ook op Java o.a. in
het Purwokertose en het Blitarse beplant zijn
met kruidnagelheesters, terwijl ook in de Lam-
pongs, in Benkulen en op Celebes intensief
wordt gepropageerd.
De fabrieken welke op het ogenblik nog
draaien trachten door allerlei hulpmiddelen
zich door dit vacuum heen te slaan. Men ge
bruikt b.v. voor het fabriceren van de sigaretten
niet alleen kruidnagelen (de gedroogde bloem)
doch ook de gedroogde steeltjes en bladeren,
daar deze ook dezelfde etherische olie bevatten
welke in de bloem voorkomt, n.l. de „kruid
nagel- of Tjengkeh-olie". Echter missen zij de
smeuige (goerih) smaak welke door de rook
van de gebrande bloesems veroorzaakt wordt.
Ook veroorzaken zij bij het branden niet de
knettering welke wel optreedt bij het branden
van de gedroogde kruidnagel. Deze serie van
kleine ontploffingen in de sigaret is een eerste
vereiste voor een goede kretek-sigaret. Een
goede kreteksigaret bevat 30% kruidnagelen,
de mindere kwaliteit 10 tot 25%.
De kretekstrootjes of „rokok klobot" (men
maakt in Indonesië onderscheid tussen sigaret
en strootje) bevat in de regel minder kruid
nagelen dan de sigaret, ook de tabak van het
strootje is dikwijls van zwaarder kwaliteit,
daar het gedroogde maisblad of klobot de
tabak „verlicht".
De kruidnagelen worden voordat men ze met
tabak vermengt eerst een dag en een nacht in
water geweekt, daarna worden ze gedroogd en
in snijmachines op bepaalde grootte gesneden
(geradjangd); de stukjes mogen niet al te groot
zijn daar anders het mengsel van tabak en
nagelen moeilijk tot een sigaret te verwerken is,
ook mag ze niet al te fijn zijn daar door het
opeenhopen van de fijne korrels in de sigaret
deze verstopt raakt of men krijgt het fijne
poeder in de mond.
De Rokok kretekindustrie is een typische Chi
nese industrie, d.w.z. een industrie die bedre
ven wordt door Chinezen of Indonesiërs van
Chinese afkomst. De centra van deze industrie
zijn gevestigd rond Malang en Kudus. Er be
staan in Indonesië op het ogenblik honderden
van deze kretekindustrietjes.
De grote onder deze fabrieken met name
„Nojorono" in het Kuduse en „Bentul" in het
Malangse hebben produktiecijfers welke die
van de B.A.T. en Faroka in Indonesië evenaren,
het draaien of rollen geschiedt door vrouwen
volgens hoofdzakelijk het borongan systeem, in
daarvoor geconstrueerde sigarettenrollers.
In de kleine bedrijfjes is de eigenaar „taukeh"
tevens de tabaksexpert en menger, de grotere
bedrijven daarentegen hebben speciale tabak
mengers „tukang tjampur" die een gedegen
kennis hebben van de inheemse tabaksoorten,
en die tevens op de hoogte zijn van verschil
lende smaken van de Indonesische bevolking.
Nadat dus de kruidnagelen gesneden zijn, volgt
het parfumeren „sausen" van het tabaksmeng
sel. Dit parfumeren vormt een heel belangrijk
gedeelte van het totale arbeidsproces. Per jaar
wordt er in Indonesië enkele miljoenen guldens
hetzij aan enkelvoudige, hetzij aan gecombi
neerde reukstoffen ingevoerd ten behoeve van
deze industrieën. Elke fabriek heeft zijn eigen
geheimpje of foefje om de sigaret een speciale
smaak te geven en dit geheim wordt dan ook
angstvallig bewaard.
De geparfumeerde tabak en de gesneden
kruidnagelen worden vermengd en vervolgens
gerold. De vorm van de sigaret is ook doorslag
gevend voor het veroveren van een nieuwe
markt, bepaalde streken in Indonesië prefereren
het puntmodel boven het gewone ronde model,
andere streken weer stellen prijs op een ambre-
mondstuk dat van tevoren in een oplossing van
sacharine (zoetstof) gedompeld is.
Daar zoals ik U boven reeds verteld heb de
deviezenpositie van Indonesië het importeren
van de reuk- en smaak-gevende chemicaliën
er composities vrijwel niet toelaat, zijn hoofd
zakelijk de kwaliteiten der „kleinere" merken
sterk achteruitgegaan.
V. At.
Als jong controleur B.B. ergens in de Preanger,
had St. Callenfels eens een Ass. Resident op
inspectie bij hem, hoog boven in de goenoeng
op een verlaten post.
Omdat de bevolking veel last had van apen
die de culturen vernietigden, waren de laatste
woorden van de A.R. aan Stien: „Zorg er voor
dat de apen geen last aan de bevolking veroor
zaken, laat ze verdrijven of doodschieten".
St. Callenfels boos, dat hij zich zich ook met
dergelijke dingen moest bemoeien, was niet
goed te spreken over deze A.R.
Toen hij na een tijd een dienstbrief van de A.R.
ontving en waarin hij o.a. ook vroeg of men
daar nog last had van de apen, antwoordde St.
C. woedend: „Sinds U hier boven bent geweest
hebben wij geen aap meer gezien".
Si non e vero ,e ben trovato. F. R. v. P.
O O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
O
OOOOOCXDOOOOOQOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
17
