Het h uwelijk van de rijst
Op Java (en natuurlijk overal elders in Indonesië) is rijst het volksvoedsel. Mislukt
de oogst dan heersen honger en gebrek. De rijstbouw neemt dan ook een zeer
belangrijke plaats in in het leven van de Javaan en werd of wordt misschien nog
wel in afgelegen dorpen omhuld met allerlei ritueel om de geesten gunstig te
stemmen opdat een rijke oogst wordt verkregen.
Best wishes voor 1963
Vergelijkt U dit eens bij het eeuwenoude ge
bruik van de brooduitdeling met Pinksteren
aan de armen in de Twentse en Gelderse
Achterhoek met name op de Ageler Esch bij
Ootmarsum. Dit vindt ook zijn oorsprong in
het brengen van offers aan de boze geesten
die men in de voorchristelijke tijd gunstig
trachtte te stemmen voor de nieuwe oogst.
Dewi Sri neemt op Java de plaats in die Ceres
en Demeter bij de oude Grieken en Romeinen
innamen. Men treft in ieder dorp een soort
medicijnman aan, de doekoen sawah, die de
landbouwer adviezen geeft omtrent planten
zaaien en oogsten enz.
Hierbij houdt hij zich strikt aan de voorschrif
ten die afkomstig heten te zijn van de rijst-
godin Dewi Sri.
Eerst wordt de rijst gezaaid in een bed, waarna
de jonge plantjes (de z.g. bibit) door vrouwen
wordt uitgeplant in de door de mannen tevoren
bewerkte sawah (rijstveld).
Het gereed maken van de sawahs voor het
planten van de bibit is een zwaar werk. Van
de Javaan wordt wel eens gezegd dat hij lui
is maar ieder die gezien heeft met welk een
ijver en zorg hij zijn sawahs bewerkt, zal be
grijpen dat deze mening niet juist is. Wel doet
hij het in een ander tempo dan de Wester
lingen gewend zijn
De rijstplantjes nu worden op regelmatige af
standen van elkaar geplant, waarna de sawahs
geregeld nat worden gehouden totdat de padi
gaat rijpen. Dan laat men de sawahs droog
lopen door afsluiting der watertoevoer, of is
het geen bevloeide sawah, dan droogt ze van
zelf op.
Daarna verrijzen op de sawah op hoge bam-
boestaken kleine wachthuisjes waarin knapen
door schreeuwen of geritsel met aan touwen
gebonden lapjes of stukjes blik de rijstdiefjes
(glatiks) en andere vogels die op de rijstvelden
afkomen verjagen net als thans hier in Holland
weer gedaan wordt in de kersenboomgaarden
maar dan met ratels en geweerschoten om de
spreeuwen te verdrijven.
Er wordt geoogst als de bladeren geel worden
en dit gaat met een hele ceremonie gepaard,
het z.g. huwelijk van de rijst.
Dit vindt zijn oorsprong in het animisme of het
geloof in het bezield zijn van alle dingen.
De doekoen sawah wordt geraadpleegd op wel
ke dag en uur er geoogst zal worden waarbij
veel kabalistische en astrologische berekeningen
te pas komen, want er zijn veel ongeluksdagen
in het Javaanse jaar.
Eindelijk is de gunstige dag bepaald waarbij
de keuze van de rijstbruid en bruidegom zal
plaats hebben.
Na een plechtige rondgang met een fakkel van
rijststro in de hand en na aanroeping van Dewi
Sri zoekt hij twee gelijke rijsthalmen uit welke
naast elkaar groeien. Daarop weer andere pre
cies gelijke paren die de bruidsjonkers en
meisjes voorstellen.
Deze paren worden bij elkaar gebonden zoals
ze daar staan met een strookje van een palm
blad.
De doekoen roept de zegen van de rijstgodin
in en richt zich tot de rijstbruid en bruidegom
hun ieder vragende of ze bereid zijn om elkan
der aan te nemen en geeft natuurlijk zelf het
antwoord.
Het huwelijk is daarmee voltrokken. De hal
men worden met een soort gele poeder (boreh)
besmeerd, versierd met een bloemkrans en
beschut door een dakje van palmbladeren. De
llllllllllilllllllllllllllUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIOIIIIIIIIIIIIilllllllllllll'
Een beetje laat maar toch: heel, heel g
j hartelijk dank voor alle kaarten, brieven g
1 en goede wensen voor mij en The g
American Tong-Tong. Ook voor U en 1
i uw gezin alles wat wenselijk, alles wat g
goed voor U is! 1
1 lk hoop dat we een jaar ingaan met g
s nieuwe vrienden en dat de oude dier- 1
1 bare bekenden me zullen blijven helpen jj
1 met MyanaWant alleen dan blijft j
1 het ONZE Myana ,de plant die het in I
i Holland èn Amerika zo goed doet.
1 lk wens U heel veel voorspoed, veel j§
g goede moed! LILIAN DUCELLE 1
Whittier - Californië g
miiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii;iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiii>
halmen er omheen worden daarna afgesneden.
De eigenaar van het rijstveld, de doekoen en
allen die medegeholpen hebben bij het bewer
ken van de sawah en het planten van de rijst
houden een slamatan (feestmaaltijd) waarbij
wordt geofferd aan de goden. Is dit maal
afgelopen dan staat de doekoen op van zijn
matje en verklaart plechtig dat het uur van het
oogsten is geslagen.
De vrouwen verlaten hun dagelijkse bezighe
den en verzamelen zich. De doekoen doet een
aanroep en smeekt de zegen af opdat de oogst
voorspoedig mag zijn.
(Bij de Toradja's geschiedt dit in een vier
regelig versje tot de elementen bijv.:
Zon geef deze dag uw gloed
Nu ik mijn voedsel oogsten moet
Zon geef gloed op deze dag
Nu ik mijn voedsel oogsten mag)
Daarna worden de aren die bruid en bruidegom
en gevolg voorstellen eerst afgesneden en begint
het oogsten. De aren worden volgens de adat
stuk voor stuk met de ani-ani (mesje) afge
sneden.
Na afloop van de oogst wordt de versierde
schoof van de rijstbruid en bruidegom door
twee oogsters die zich op z'n paasbest hebben
uitgedost en onder de tonen van de gamelang
naar het huis van de eigenaar van het rijstveld
gebracht.
Hij en zijn vrouw staan aan de ingang en delen
mede dat de bruidskamer gereed is gemaakt
en waarvan de vloer bedekt is met een nieuwe
mat en bestrooid met bloemen. Daar worden de
halmen neergelegd en alle andere schoven er
omheen. De doekoen spreekt een formule uit
tot de rijstgodin Dewi Sri welke vertaald
aldus luidt:
„Moeder Sri Penganten, slaap in deze
donkere ruimte en verleen ons uw be
scherming en zorg voor al uw kinderen
en kleinkinderen"
De deur van de rijstschuur wordt 40 dagen
gesloten en niemand mag hem in die tijd open
doen. Na verloop van die tijd zijn de witte
broodsweken verstreken. De eigenaar ontsluit
de schuur en noodt het paar in voorgeschreven
zinnen uit om een boottocht te maken: „de
boot ligt klaar en de roeiers weten de spanen
te hanteren". Hiermede wordt bedoeld het
proces van het stampen van de rijst. De schoof
wordt in het bekende rijstblok (een uitgeholde
boomstam) gelegd en door de vrouwen ge
stampt.
Dit is dan het einde van de Pari Penganten of
het huwelijk van de rijst.
N.B. Ik herinner mij hoe ik als kleine jongen
er een groot genoegen in had om te kijken
naar twee mannen die een bamboestok met aan
weerszijden een bos padi droegen en een dans
uitvoerden waarbij de bossen ruisten onder het
heen en weer zwaaien. Bij dit ritmische geluid
zongen zij een oude pantoen (waarschijnlijk
het verhaal van bovenvermelde gebeurtenis).
W. PRI]N
Een achtbaar lezeres stuurde ons bovenstaande foto toe van een rustiek hoekje in een oude desa.
De tong-tong in het gerdoe-huisje, de stille namiddag met rustende dieren, de tampah op het dak.
Wat wonderlijk dat wij de daverende dingen vergeten en de stilte onthouden!
12
