1
1 SCHOOLBOEKEN I
foill fovTi| afdeling BOEKHANDEL
8
0 verzorgt ook ai Uw g
o stuur tijdig g
Uw BOEKENLIJST in
8 Uw bestelling wordt bij U thuis o
bezorgd. g
g Verrekening geschiedt g
g ONDER REMBOURS. 8
8 Inlichtingen: PRINS MAURITSLAAN 36 - DEN HAAG -TEL. 070-542542 8
Öoooooooooooooooooooooooooooooooocoooooooooooooooooooooooo
0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000
W g
c O
O o
O f. o
O O
O o
(Vervolg van pag. 16)
steel Oranje vormde met de Kastelen Bel-
gica op Banda 'en Victoria op Ambon de
bolwerken van de macht en het gezag van
de Compagnie in de Oosterse Kwartieren.
Het fort Oranje was gebouwd bij het
plaatsje Malayo aan de oostkust van Ter-
nate, op overblijfselen van een Portugese
vesting. Francois Wittert gaf het in 1609 de
naam „Orangie", maar tot 1627 bleef men
het „Malayo" noemen. In 1634 werd het
versterkt met een slotgracht. Op het plein
binnen het fort was plaats voor: „50 Huys-
ghesinnen, waer onder 26 Nederlantsche
getroude, 5 Japonders, 4 Pampangers, 10
vrye Luyden ende eenige swarten." De
Mardijkse Christenen woonden niet in het
fort, doch aan de Zuidzijde binnen een
besloten „Pallissade".
In de loop der tijden werd de vesting aan
zienlijk versterkt, ondanks het aandringen
van de Compagnie, om op de uitgaven te
bezuinigen. De Hoge Regering te Batavia
zag gelukkig maar al te goed in, dat dit
bolwerk, zo uiterst kwetsbaar gelegen, be
stand. moest blijven tegen mogelijke aan
vallen van Spanjaarden en Makassaren. Het
was zelfs zo hecht gebouwd, dat Baron van
der Capellen op zijn Molukkenreis in 1824,
Oranje „het sterkste Kasteel van Neder-
landsch-lndië" noemde. Ook de zware aard
bevingen van 1840 en 1855 brachten de
vesting geen noemenswaardige schade toe.
In de periode van 1871 tot 1874 werd het
geheel gerestaureerd, zodat toen V. I. v. d.
Wall in 1921 de Molukken bezocht, de fort
gebouwen en de vestingwallen, behalve de
gesloopte achterwal nog in goede staat
verkeerden. In de vloer van de voormalige
Commandeurswoning (in 1921 een pakhuis)
lag een grafzerk met het opschrift:
Hier Leyt Begr.
De Eerbare Juff.
Susanna de Cater
Huysvrouwe Van
Den Commandeur
Anthony van Voorst
In Het Kinder
Bedde In den
Heere Gerust
Den 20 January
Anno 1667
Aan de zijde van de slotgracht lagen enkele
oude graven. Op een der zerken stond;
Hier Leyt en Rust
Margarete Sanchie
Weduwe Willendorp Tolk
Craenleenders Geel
Gestorven In Haar 61 jaer
Den 21 Nov. 1683
Craen Leendertsen Geel was een vrijburger,
die een uitgebreide handel dreef in Ternate,
op Java en in de Philippijnen, waarbij hij
de Compagnie uitstekende diensten bewees
als tolk en boodschapper.
In 1642 werd hij bij een zeeramp in de
nabijheid van het fort Tabilola door de
Spanjaarden gevangen genomen en slechts
met veel moeite kreeg de Gouverneur
Wouter Seroyen hem vrij.
De missive van Anthony van Voorst is
eigenlijk een bittere aanklacht tegen het
beleid van de Edele Compagnie. Op alles
werd beknibbeld, op de salarissen, op de
uitgaven ter versterking van de forten. Als
de rust was weergekeerd, werden de man
schappen weggehaald en met een handvol
mensen moest men zich verdedigen tegen
vijandelijke aanvallen, die niet uitbleven, als
de eilandbewoners gedwongen werden, hun
kostbare specerijen voor een geringere
prijs, dan zij er vroeger in vrije handel voor
kregen, aan de Compagnie af te staan of zo
als bij de hongitochten hun bomen uitgeroeid
werden. De verweerde grafzerken met de
soms bijna uitgewiste opschriften overal in
de Molukken getuigen van de moed en de
opoffering van de Compagnie's dienaren.
Anthony van Voorst was de 15e Landvoogd
der „Moluccos". Onder zijn bewind werden
de Spaanse versterkingen geslecht. Na tal
van moeilijkheden en dank zij het beleid van
deze tactvolle Landvoogd, kon hij op 2
October 1664 aan Batavia melden: „dat 't
vermaerde Spaense Casteel Gammelamme
in Junio voorleden afgebroken en 't eenen-
male gedemoliert was, uytgesondert eenige
muragie van des Gouverneurs huys, die
noch was blyven staen." Voor hun hulp
ontvingen Sultan Mandarsjah en zijn Rijks
groten een som van 500 Rds. Binnen de
muren van Gam Lamo hadden kerken, ka
pellen, kloosters en scholen gestaan. De
Domkerk St. Paulo en het Klooster waren
prachtige bouwwerken geweest. Met de
forten Fuerza Nueva, Santa Lusia, San
Pedro a Paulo en Don Gil vormden zij een
onverwinbaar geheel. Toch nam de Com
pagnie deze sterkgebouwde vestingen niet
zelf in gebruik, misschien omdat haar streng
Calvinistische opvattingen niet strookten
met de pracht van de Spaanse omgeving.
Met Sultan Mandarsjah bezocht Anthony
van Voorst de verlaten, verwoeste vesting
Gam Lamo. De poorten waren omverge
haald, de muren afgebroken, de kloosters
en huizen verbrand. Alleen de bronzen klok
van de Domkerk was naar het Kasteel
Oranje overgebracht en kreeg een plaats in
een eenvoudige klokkestand boven de
hoofdpoort.
Eens riep deze klok monniken uit hun
klooster naar de Domkerk, waar de Mis
werd opgedragen. In het Kasteel Oranje
werd zij de stormklok, die het sein tot de
aanval gaf, onheilspellend luidde bij de uit
barstingen van de Piek van Ternate en de
lijkstoeten van de Compagnie's dienaren
naar hun laatste rustplaats begeleidde.
Op de randen van de klok stond in relief
geschreven, op de bovenrand:
O-Maria-Flos-Virginum-Velut-Rosa-Velut-
Lilium
O, Maria, Bloem der Maagden, een Roos,
een Lelie gelijk
op de benedenrand:
Funde-Preces-Ad-Filium-Pro-Salute-Fidelum
Stort Uw gebeden tot Uwen Zoon voor het
Heil der Gelovigen
op de onderste rand:
P-D-l-Z-B-O-F-E-Z-A-1603
Pero Diaz Bocarro Fez.-Anno 1603
Misschien is deze Domklok nu ook ver
dwenen, weggenomen als oorlogssouvenir.
Maar de echo van haar klanken blijft ver
wijlen tussen de ruïnes van Gam Lamo, de
muren en gewelven van het Kasteel Oranje
en over het eiland, als een vertroosting
voor allen, die rusten in de aarde van Ter
nate en in de zeeën rondom.
O Maria, stort Uw gebeden tot Uwen Zoon
voor het Heil van allen, die daar de eeuwige
rust vonden. CORRA CORRA
11
