DE WAAIER
5$
VOOR DE VROUW
Bij een bal-costumé liet ik een struisve
ren waaier liggen in de kleedkamer van de
soos. Zij kwam uit de collectie van tante
Sophie en mijn moeder was niet te spreken
over mijn vergeetachtigheid. Maar wat taal
de je als zeventienjarige om een oude waai
er van een overleden tante? Dat is nu ruim
vijf en twintig jaar geleden en de waaier
zal toen ook al jaren oud geweest zijn.
Waarschijnlijk uit de tijd toen een waaier
nog "en vogue" was en o.a. door Louis
Couperus in zijn boeken der kleine zielen
meermalen "gehanteerd" wordt door zijn
vrouwelijke personen. De scène waarin
Francis een waaier verscheurde:
- Rtts—-rtss" De waaier ging door de lucht,
in stukken.
- Je bent een echte nonnazei Otto rood.
- Maar zijn vrouw lachte. De gebroken waai
er had haar opgelucht.
- Geef die andere waaier, baboe.
In ons moderner leven is de waaier zeker
geen voorwerp meer van coquetterie om de
burman te behagen of verlegenheid te mas
keren. Want zó was het toch maar in de
tijd van tante Sophie. In de naar kamfer
ruikende kist met de collectie waaiers vond
ik nog een vergeelde handleiding "L'oeuvre
Philosophique" van Barones de Chapt uit
tempo doeloe doéloe! Er wordt daarin ge
moraliseerd:
"Het is aardig, zo zedelijke steun gevend
aan een jong meisje en het maakt haar los van
verwarring, wanneer zij bloost en zich zo met
de waaier elegant over wangen, boezem en
handen strijkt om de blos te verbergen..."
Met mij en mijn tijdgenoten was het tóen
echter al even treurig gesteld denk ik als
in dat Engelse versje:
CAR LA CATALANI
The modest jan was lifted up nó more
and virgins smile at what they blushed
before...
De waaier was méér dan een maskerade
van schuchterheid, of een practisch voor
werp zoals duidelijk blijkt uit het gedichtje
dat koning Lodewijk XIV bij een geschenk
van een kostbare waaier aan een gravin
schreef:
"Om in de zomer de vliegen te verjagen
Om U tegen koude te beschermen wan
neer de zon te snel verdwijnt
China, Prinses, biedt U hierbij hulp
op een galante manier.
Daaronder stond nog 'n P.S.: dat de waai
er ook dienen kon om zich tegen opdringe
righeid te beschermen!
De waaier in de handen van een mooie
vrouw was met recht in alle opzichten een
wapen, in vroeger tijden. Zei Sylvian Maré-
chal niet dat "L'éventail d'une belle est Ie
scepter du monde?" (De waaier van een
schone is de schepter van de wereld). Hoe
veel koningen aan het Franse hof werden
niet geregeerd door de grillige waaier in
handen van hun favorieten?
Zelfs op weg naar de guillotine vergaten de
adellijke slachtoffers hun waaier niet en
Charlotte Corday doodde Marat met in de
rechterhand de dolk, in de linker een waaier
zoals het authentieke rechtsverslag uit die
dagen vertelt
Door de eeuwen heen hebben vrouwen ge
poseerd met een waaier in de hand, b.v.:
Amalia van Solms, prinses van Oranje voor
Antonie van Dyck. Op vrouwenportretten
van Rubens, Titiaan, Goya, Velasques, Wat-
teau, nergens ontbreekt de - dikwijls toe
gesloten - waaier. Alleen koningin Chris-
hi.y
Waar zijn ze gebleven, al die prachtige waaiers van onze moeders?
tina van Zweden was voor haar tijd (1656)
eigenzinnig en geëmancipeerd. Toen de hof
schilder Dahl haar vroeg met een waaier te
poseren, voegde ze hem toe: "Met een
waaier? Ik denk er niet aan. Een vrouw als
ik poseert met een leeuw..."
(Uit: "Réflexions et Anecdotes sur la reine
de Suède").
De waaier heeft een duizendjarige geschie
denis. Natuurlijk bestond zij al door de
eeuwen heen in haar elementaire vorm,
blad en handvat. Maar de vóuw-waaier is
een vinding van de Japanners en Chinezen
en werd het eerst door de Portugezen naar
Europa gebracht. Opengevouwen waaiers
uit beroemde collecties zijn dikwijls in alle
opzichten meesterstukjes. Het beeld van de
tijd, politieke situaties, vorstelijke huwelij
ken, letterlijk alles werd op de waaiers uit
gebeeld, men leefde er zijn fantasie op uit.
In vroegere tijd was een waaier handwerk
en geen enkele waaier gelijk; het werd op
ateliers vervaardigd door kunstenaars.
Wat een verschil tussen de delicate kraan
vogel, op zijde geschilderd op een oude Ja
panse waaier of de kleurige vogels en geis
ha's op de "industrie"-waaiers van Japan
se origine a raison van een paar dubbeltjes
te koop om je koelte mee toe te wuiven
in de tropen.
Ook was het gebruik van de waaier bij som
mige volken een cultus. In vele facetten
van het leven gebruikt men de waaier; bij
huwelijken en rouw, bij religieuze gebruiken
en hof-festiviteiten. Wij zullen in ons twee
de artikel uitvoerig op de geschiedenis van
de waaier in vele werelddelen ingaan.
Dit artikeltje willen wij besluiten met het
spel van de waaier, waarvan de code onge
twijfeld oudere lezeressen nog bekend is.
Vooral de Spaanse schonen excelleren in
dit waaierspel - ("manejo del abanico) -.
Gechaperoneerd als zij altijd werden was
dit een opwindende mogelijkheid toch een
"tête tête" te voeren met de man in kwes
tie.
Wij houden het hier op de Spaanse "code".
Ook in Engeland was er een "fan-academy"
in de negentiende eeuw, maar er is wel
verschil in de gebaren.
De Spaanse manoeuvreerde als volgt:
Jij bezit mijn liefde" gesloten waaier
tegen de hartstreek
Wanneer kan ik je weer zien" ge
sloten waaier tegen het rechteroog
Straks mag je me kussen" half
geopende waaier tegen lippen
Vergeef mij" de handen vouwen
onder de geopende waaier
Waarom begrijp je mij verkeerd?"
Nadenkend kijken op de geopende waaier
"Verraad ons geheim niet" het lin
keroor met de geopende waaier bedekken
"Ik beloof je te trouwen de geheel
geopende waaier zéér langzaam sluiten.
Ik hou van je" de ogen verbergen
achter de geopende waaier
Ik haat je" de gesloten waaier in
de rechterhand naar de schouder brengen.
Dit zijn enkele romantische communicatie
mogelijkheden met de waaier, maar ik vrees
dat U er in Uw omgeving geen baat meer
bij zult vinden.
