DE WAAIER (II)
VOOR DE VROUW
CAR LA CATALANI
De koning, scepter in de hand
regeert zijn volk
de waaier, veel machtiger
regeert zelfs een vorst..."
(uit het Frans)
Ja, de heren der schepping waren best te spreken over de waaier van de Spaanse (Zie
Waaier I), vooral omdat het spel van de waaier gecombineerd werd met het OJEAR (main
mata).
'Ojos que no veen, corazon que no quebra..." zegt een Castilliaans gezegde (letterlijk:
wanneer de ogen niet kijken, breekt het hart ook niet).
Disraeli, Engels staatsman, beschrijft in een
brief uit Spanje, hoe hij door Dolores en
Carmen met de waaier wordt geattaqueerd:
"nauwelijks zit ik met Dolores te praten,
die vinnig met de waaier ritselt, of tik,
daar word ik in de "flank" aangevallen
door Carmen die mij in een conversatie
wil betrekken. Weldra is het hele (strijd)
toneel gevuld met het gefrou-fron" van
druk waaierende vrouwen..."
In Engeland liet men zich ook niet onbe
tuigd wat de waaier betreft. Daar stichtte
een ondernemende lady een school voor
Etiquette, waar zij argeloze jonge vrouwen
leerde hoe zij de waaier moesten manou-
vreren. Er waren zes bewegingen nodig,
grondprincipes om zo te zeggen, om de
barricade van de man te doorbreken. Het
woord barricade mag gerust in letterlijke
zin worden opgevat, want de bevelen die
door de lerares gegeven werden, leken veel
op die waarmee een recruut gedrild wordt.
Zelfs chargeren kwam er bij te pas. In deze
guerre a I amour" werd ook de andere
partij niet vergeten door de zakelijke lera
res. De gedisciplineerde Engelsman werd
geleerd hoe hij, zonder met de etiquette in
strijd te komen, tot tegenactie kon over
gaan. Een soort Don Juan-opleiding dus.
Dit kunt U allemaal lezen in "The Specta
tor" van 1788.
De Japanse en Chinese kunstenaars van
waaiers zullen nooit gedroomd hebben toen
zij met de handelsmissie van de Portugese
koning in de zestiende eeuw waaiers mee
gaven, dat dit zou leiden tot ongebreidelde
fantasie van Europese schilders en teke
naars.
Sommige waaiers zijn een "afspiegeling"
van de tijd; een kenner kan door een on
derwerp, een dessin, zelfs een gebruikt
vernis of materiaal, een jaartal vaststellen.
Napoleon bijv. heeft tot 1000 waaiers ge
ïnspireerd, waarvan één van de aardigste
is zijn "invasieplannen in Engeland met
luchtballons". De Engelse zeeheld Nelson
met zijn "gevecht op de Nijl" heeft tot een
waaier geinspireerd die curieus genoeg op
de andere kant tien namen van muziek en
dansen noemt.
Een ander historisch feit, waar wij als mo-
12
raai "kleine oorzaken, grote gevolgen" bij
kunnen zetten, is de oorlog om Algiers,
r
Een zeer aparte waaier waar in het midden een
opera-kijker is gemonteerd.
veroorzaakt door een waaier. Een Frans
spotgedicht zegt:
Un dey plein d'arrogance
sur une joue auguste a
soufletté la France
en wel op 30 april 1827. Hussein, bey van
Algiers, gaf in een boze bui de Franse con
sul Duval een klap met zijn veren waaier.
Hij weigerde zijn excuus aan te bieden en
indirect op deze gebeurtenis volgt dan ook
na vele schermutselingen de blokkade van
admiraal Duperré van Algiers op 14 juni
1830.
Er ontstonden ook alle mogelijke soorten
van waaiers; één van de meest beroemde
"wedding-fans" was een waaier ter ere van
het huwelijk van de prins van Oranje met
prinses Anne van Engeland.
Op de waaier van Gamble ziet men een
stadsgezicht op den Haag van die dagen,
de St. Paul kathedraal in Londen en een
duif die de boodschap draagt: "To the lo
vely, she, who has more than 80.000
charms". Met die 80.000 werd niet gere
fereerd aan de charmes van de bruid, maar
aan de bruidsschat! De andere kant van
de waaier heeft een tekening van een bloei
ende rozestruik, en een oranjeboompje.
Er waren puzzle-waaiers, conversatie-waai
ers (waarop vermeld stond over welk on
derwerp vrouwen moesten praten en hoe
ze op tijd hun mond moesten houden) rouw
-waaiers, kerk-waaiers e.a. In "the Lady's
Magazine" schrijft "Female Reformer" een
boos artikel over de speelse naked cupidos
die op waaiers voorkwamen!
Ergens las ik dat tijdens een verkoop van
een beroemde collectie (Schreiber?) vele
geinteresseerden, waaronder "the queen of
Holland" - het jaartal is 1870 - waren voor
de huwelijkswaaier van Marie Antoinette;
een unieke ivoren waaier met schitterend
uitgesneden figuren, waarvan geen tweede
op de wereld bestaat.
De literatuur zit vol met het woord waaier
in alle talen mogen wij wel zeggen; van de
phanka, flabellum, ogi tot éventail, fan en
abanico toe.
De Balzac vertelt hoe een oom zijn nichtje
een waaier van Madame de Pompadour ca
deau geeft met de wijsgerige opmerking:
"Het wordt tijd dat dit voorwerp dat zo lang
de zonde gediend heeft in handen van de
deugd komt. Helaas is de mensheid altijd
gauwer geimponeerd door een POMPADOUR
dan door een deugdzame koningin
In de vrolijke weeuwtjes van Windsor zegt
Fallstaf tegen Pistol
"Ik heb Brigette verzekerd dat jij haar waai
er (met zilveren handvat) niet gestolen hebt...
Een anoniem gebleven Fransman die wél
een waaier stal, bood zijn excuus aan in
volgend romantisch versje:
J'ai pris votre Eventail, Madame
tnais ne soyez pas en courroux,
Songez d mon ardeur, considérez ma
flamme,
Vous verrez que j'en bien plus besoin
que vous...
Wat er op neerkomt dat de dief de waaier
meer nodig had dan Madame om de hitte
van zijn passie weg te wuiven.
Interessant is de waaier "a Marat" die na
de daad van Charlotte Corday in zwang
kwam. In het dossier van het proces van
Corday lezen wij:
"om half acht 's avonds, 73 juli 7793, het
tweede jaar van de Republiek, stapt een
vrouwspersoon uit een rijtuig, gekleed in een
gedécolleteerd toilet, een hoed dragend met
een zwarte cocarde en zwarte linten en "POR-
TANT UN ÉVENTAILin de linkerhand;
zij vraagt citoyen MARAT te spreken..."
Het woord kipas bent U, indische lezers,
nog niet tegengekomen. Wist U, dat in alle
lectuur die over de waaier bestaat, altijd
één kipas genoemd wordt die cultureel-an-
thropologisch als één van de merkwaardig-
sten ter wereld geldt?
Dit is de zgn. "geesten-waaier" van de
Boeginezen uit Zuid-Celebes, waarvan zich
een exemplaar in het museum van Land en
Volkenkunde te Berlijn bevindt.
Het volgende en laatste artikel reserveren
wij aan de Oosterse waaier en het land van
oorsprong.
